تالاب آلاگل
تالاب آلاگل (آلاگل) Alagol Wetland
تالاب بین‌المللی در شمال استان.
اين تالاب با 2500 هکتار وسعت، در مختصات جغرافیایی 37 درجه و20 دقیقه عرض شمالی و 54 درجه و 35 دقیقه طول شرقی، در حدود 10 کیلومتری مرز ایران و ترکمنستان و در شرق جاده آق‌قلا- اينچه برون قرار دارد. متوسط عمق تالاب در حدود 2 متر و ارتفاع زمین از سطح دریای آزاد در عمیق‌ترین نقطه تالاب آلاگل 6- گزارش شده و آب آن لب شور است. واژه‌ی آلاگل از دو کلمه «آلا» و «گل» تشکیل شده است. «آلا» در زبان ترکی و ترکمنی به معنای رنگارنگ و «گُل» به معنای دریاچه است. این تالاب به همراه تالاب‌های آجی‌گل و آلماگل در سال 1354ش، تحت یک عنوان و با مساحت 1400 هکتار به شماره ثبت 21R014 معرفی شدند و در کنوانسیون رامسر به ثبت رسیدند.
خاک‌های منطقه متعلق به دوران چهارم زمین‌شناسی و از زمین‌های پست است. دوسری خاک در منطقه با نام‌های بیک نظر و دانشمند وجود دارد. مواد اولیه تشکیل دهنده‌ی خاک‌های منطقه، سنگ آهک، ماسه و شیست است که این رسوبات نخست جزو بستر دریای خزر بوده، سپس در اثر پسروی آب دریا، از آب خارج شده است. تشکیلات لسی در اثر وزش باد به منطقه، حمل و به‌صورت فلات‌هایی ظاهر شده است. این فلات‌ها فرسایش یافته و باقیمانده‌ی آن‌ها به‌صورت تپه‌هایی در منطقه دیده می‌شود.
این تالاب در حوضه آبخیز رودخانه اترک قرار دارد و آب آن، از طریق بخشی از سیلاب رودخانه اترک تأمين مي‌شود که پس از جدا شدن شاخه‌ی جنوبی رودخانه اترک در محل داشلی‌برون و پر آب کردن سدهای دانشمند و اینچه‌برون، از طریق کانال ورودی، باقیمانده‌ی سیلاب به آلاگل وارد می‌شود. حجم آب ورودی به تالاب تا حد زیادی به میزان آب رودخانه بستگی دارد. آب رودخانه اترک، تیره و گل‌آلود است و به علت بهره‌برداری برای کشاورزی، مقدار کمی از آب وارد تالاب آلاگل می‌شود.
در سال 1376ش، به منظور آبگيري از جريان‌هاي سیلابی رودخانه اترك، آبگيري تالاب‌ها و درياچه‌هاي منطقه و تأمين آب کشاورزی و واحدهاي پرورش ماهي در نوار مرزي استان، سدآلاگل ساخته شد.
هدف از ايجاد تأسيسات سد، تأمين آب و بهبود شرايط آبياري در حدود 6000 هكتار زمین‌های حد فاصل دريچه‌هاي آبگير تا تالاب آلاگل و تأمين آب 750 هكتار حوضچه پرورش ماهي بود. ويژگي‌هاي اين سد به صورت زير مي‌باشد:
1. درياچه پشت دیواره‌ی سد آلاگل با ظرفيت 80 ميليون مترمكعب و سطح 2500 هكتار.
2. دريچه‌هاي آبگير با ظرفيت 29 مترمكعب بر ثانيه به مقدار 5 ميليون مترمكعب .
3. كانال اصلي و كانال‌هاي انتقالي به طول 55 كيلومتر.
4. حجم آب تنظيم شده 70 ميليون متر مكعب.
سطح تيپ‌هاي گیاهی منطقه آلاگل، شامل 4102 هكتار زمین‌های تپه ماهوري، 23442 هكتار زمین‌های سطح شور و 32382 هكتار زمین‌های سطح شور و قليايي است. در اين منطقه، 109 گونه گياهي شناسايي شده كه متعلق به 83 جنس و 31 خانواده است. پوشش گياهي بر اساس فرم رويشي، شامل 22 درصد گندميان و شبهگندميان، 62 درصد پهن برگان علفي، 8 درصد گياهان بوته‌اي و چوبي و 8 درصد لگوم‌هاي علفي بوده است که به چهار فرم رويشي فانروفيت، كامفيت، كريپتوفيت و تروفيت تقسيم‌بندي مي‌شوند.
از انواع گياهان خشکی‌زی حاشيه‌ي تالاب که به عنوان پناهگاه و محل آشیانه‌سازی پرندگان بومی و مهاجر تالاب محسوب می‌شود، مي‌توان علف شور، جاروتركمني، گزشاهي، خارشتر، يولاف‌وحشي، مرغ، چمن و ... را نام برد. همچنين از گياهان ریشه در آب مي‌توان به ني، جگن و لويي و از بین گياهان غوطه‌ور و شناور در آب می‌توان به بومادران آبي و گونه‌اي گوشاب اشاره كرد. گونه‌های نی و لویی پناهگاه مناسبی برای ماهیان و پرندگان است. در حاشیه تالاب، پوشش گیاهی غیربومی از جنس آتريپيلكس نيز به چشم می‌خورد که سازمان جهادكشاورزي برای بیابان‌زدایی، جلوگيري از فرسايش و طرح‌های مرتع‌داری، آن‌ها را كاشته است.
در حاشيه تالاب، پستاندارانی از جمله روباه معمولي، روباه سردم سياه(تركمني)، گربه دشتي، گربه جنگلی، خرگوش، شغال، گراز، تشي، جردبزرگ، جردليبي زندگی مي‌كنند. طيف وسيعي از پرندگان آبزي، كنارآبزي و خشكي‌زي، اين منطقه را به عنوان مكاني براي زمستان‌گذراني، زادآوري و يا اقامت دائم براي زيست انتخاب می‌كنند كه مي‌توان فلامينگو، قوی گنگ، انواع اردك‌ها مانند اردک سرسبز، اردک نوک‌پهن، اردک سرحنایی، اردک‌تاجدار، آنقوت، تنجه، غازخاکستری، کاکایی کوچک و کاکایی سرسياه، پرستوی دريايی بال سفيد و پرستوی دريايی معمولی، حواصيل خاکستری (پرندگان آبزي)، خروس كولي، سليم کوچک، سلیم طوقی، سلیم طوقی‌کوچک، آبچليك پاسرخ، آبچليك پاسبز، آبچليك تکزی (پرندگان كنارآبزي)، پرندگاني مانند کوکر شکم‌سفید، جغدکوچک، سارگپه معمولی، عقاب دريايي دم‌سفيد، سنقر خاکستری و سنقر تالابی، شاهين، دليجه (پرندگان خشكي‌زي) را نام برد.
از دوزيستاني كه در تالاب زندگی مي‌كنند، مي‌توان به قورباغه مردابي، وزغ سبز و نيز از خزندگاني چون لاك‌پشت بركه‌اي، لاك‌پشت خزري، لاك‌پشت افغاني، آگاماي سفيد، آگامای سر وزغي، جكوي خزري، كورمار سليماني، مارآبي، مار چليپر، مارآتشي، تيرمار، افعي اشاره كرد. همچنين، پنج گونه ماهي اسبله، گامبوزيا، كپور معمولی، كاراس و کولی در این تالاب شناسایی شده‌اند. از میان این گونه‌ها، کولی و اسبله از گونه‌های بومی و کپورمعمولی، کاراس و گامبوزیا از ماهیان غیربومی و وارداتی هستند. خانواده‌ي بزرگ حشرات، انواع پروانه‌هاي شب پرواز و روز پرواز، انواع سن‌ها، سوسك‌ها و ... در اين منطقه زندگي مي‌كنند.
از نظر معيارهاي تالابي، این تالاب به عنوان يک نمونه شاخص خوب از يک تالاب طبيعي، داراي صفت‌هاي ويژه‌ی مربوط به يک منطقه جغرافيايي زيستي است. آلاگل دربرگیرنده‌ی مجموعه‌اي از گونه‌ها و زيرگونه‌هاي نادر، آسيب‌پذير يا در خطر نابودی است. تالاب آلاگل به طور منظم 20 هزار پرنده آبزي را در خود نگه می‌دارد. اين تالاب از نظر شکل، جزو تالاب‌هاي گِرد به شمار می‌رود و از نوع Ss (مرداب‌هاي شور، لب‌شور، آهکي، فصلي/ ادواري)، Ts (مرداب‌ها و حوضچه‌هاي آب شيرين فصلي/ ادواري)، R (درياچه‌هاي شور، لب شور و آهکي فصلي/ تناوبي)، P (درياچه‌هاي آب شيرين فصلي/ ادواري) و W (تالاب‌هاي با پوشش درختچه‌اي) طبقه‌بندي شده است.
منابع:
• باقرزاده کریمی، مسعود، و رانکوهی، مهبد. (1386). راهنمای تالاب‌های ایرانی ثبت شده در کنوانسیون رامسر. تهران: سازمان حفاظت محیط‌زیست.
• جهانشاهی، مهران و همکاران. (1388). مناطق تحت مدیریت اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان گلستان. گرگان: اداره کل حفاظت محیط‌زیست. استان گلستان.
• ديويس، جان، و كلاريج، گوردون. (1379). مقدمه‌اي بر تالاب‌هاي ايران: آشنايي با تالاب‌هاي مهم و بين‌المللي ايران و نگرشي بر لزوم حفاظت تالاب‌ها. (ترجمه امير ايافت). تهران: دايره سبز.
• عبدلی، اصغر. (1378). ماهیان آب‌های داخلی ایران. تهران: انتشارات موزه طبیعت و حیات وحش ایران.
• كيابي، بهرام، قائمی، رمضانعلي، و عبدلی، اصغر. (1378). اكوسيستم‌هاي تالابي و رودخانه‌اي استان گلستان. گرگان: اداره كل حفاظت محيط زيست استان گلستان.
• مجنونیان، هنریک. (1377). طبقه‌بندی و حفاظت تالاب‌ها: ارزش‌ها و كاركردها. تهران: انتشارات سازمان حفاظت محیط‌زیست، و دايره سبز.
• مصداقي، م و ن.ك. عباسي. (1368). شناسايي پوشش گياهي و ارزيابي مراتع. طرح مرتع‌داري آلاگل. انتشارات كميته كشاورزي جهاد سازندگي گرگان.