تالاب صوفي‌كم

تالاب صوفی‌کم  Souficam Wetland

تالاب و منطقه شکار و تیراندازی ممنوع.

تالاب صوفي‌كم در مجاورت جاده‏ی ترانزيت آق‌قلا به مرز گمرك اينچه‌برون و در مختصات جغرافیایی 37 درجه و12 دقیقه تا 37 درجه و 24 دقیقه عرض شمالی و 54 درجه و 15دقیقه تا 54 درجه و 33 دقیقه طول شرقی قرار دارد. وسعت تقريبي منطقه، 33370 هكتار است. ارتفاع زمين در پست‌ترين قسمت منطقه از سطح درياي آزاد 6- متر نيز مي‌رسد.

این منطقه به صورت رسمي در سال 1385ش به سازمان حفاظت محیط‏‌زیست معرفی و به‌ عنوان منطقه شکار و تیراندازی ممنوع اعلام شد.

از نظر توپوگرافي، اين منطقه شامل دشت‌هاي مسطح و پست با تپه‌هاي كم‌ارتفاع است. اقليم منطقه از گرم و خشك تا ملايم مديترانه‌اي متغير است. منبع اصلي تأمين‌كننده‌ی آب تالاب صوفی‌کم، از محل سرريز كانال خروجي تالاب آلاگل (رودخانه اترك) و ساير زهكش‌هاي منطقه و نيز آب باران مي‌باشد.

صوفی‌کم در پهنه‌ی گرگان - رشت قرار گرفته که شمال پهنه مربوط به رسوبات زمان حاضر (آبرفت‌های جدید) و شامل رسوبات لسی و آبرفتی است که از یک پهنه بادرفتی وسیع از ارتفاع 40 متری آغاز می‌شود و تا ارتفاع 26- متر ادامه می‌یابد. سازند آن براساس دوران زمین‌شناسی شامل کواترنر و از پادگانه‌های قدیمی و جوان و نهشته‌های بادرفتی، نهشته‌های دشت و رسوبات (سیلت و رس، تراس‌های قدیمی و تراس‌ها و مخروط افکنه‌های جوان، رسوبات دشت و بستر رودخانه و پادگانه‌‌‌های دریایی) در حال تشکیل به‌وجود آمده است. بیش از 80 درصد خاک منطقه سیلت و مقدار کمی هم رس و ماسه است. از سطح به عمق زمین، از میزان ماسه و رس کاسته و به مقدار سیلت خاک اضافه می‌شود.

تاکنون 173 گونه گیاهی متعلق به 127 جنس و 40 تیره گیاهی در این منطقه شناسایی شده است. گیاهان شناسایی شده، شامل 37  گونه تک لپه و 136 گونه دولپه می‌باشند. بیشترین گونه‌ها متعلق به تیره‏ی گندمیان با 26 گونه است. گیاهان این منطقه به سه دسته شورپسند و ساير گياهان تقسیم می‌شوند. شورپسندها عبارتند از: علف شور، جارو تركمني، گزشاهي، خارشتر، مرغ و ... . دیگر گونه‌هاي گياهي اين منطقه، شامل درمنه دشتی و درمنه خزری، گلرنگ مقدس، کاسنی، پیرگیاه بهاره، کنگر سفید، شیر تیغک، گل قاصد، شنگ اسبی مدیترانه‌ای، چتر گندمی دشتی، علف پرستو، آفتاب‏پرست اروپایی، زمین گستر، گندمک، سلمکی دانه عدسی و سلمکی تاتاری، پیچک صحرایی، کیسه کشیش، پنیرک، ختمی گرگانی، یونجه، شبدر شیرین، بارهنگ شاخ گوزنی، علف هفت بند، جو شوره‏زار، گز قزاقستانی، چچم سخت، شیر پنیر، مویین چمن و ... هستند. گونه گیاهی  نادر چهار شکاف از خانواده‏ی قیچ‌سانان نیز در منطقه شناسایی شده که گیاهی یک‌ساله، ‏‏هالوفیت و ساکن خاک‌های  ماسه‌ای است.

مراتع منطقه، از مراتع قشلاقی غالباً فقیر است و تا نوار مرزی ادامه می‌یابد. این مراتع از نوع مرتع درجه سه هستند.

در حال حاضر، مهم‌ترین فعالیت مخرّب بر پوشش گیاهی منطقه، چرای بيش از حد مجاز دام است که از سوي تعدادی از بهره‌برداران سه طرح مرتع‌داری صوفی‌کم، اینچه شوره‌زار و اترک 5، انجام مي‌شود.

از نظر تقسيمات زيست جغرافيايی، بيشتر پستانداران منطقه از عناصر پالئارکتيک هستند. بيشترين تنوع گونه‌ای پستانداران در اين منطقه، مربوط به 2 راسته‌ی گوشتخواران و جوندگان است. همچنین، 23 گونه پستاندار و 154 گونه پرنده در منطقه شناسایی شده است. از پستانداران شاخص منطقه می‌توان به انواع جوندگان، از جمله جرد ايرانی، جربيل بزرگ، موش ورامين، موش صحرايی، دوپای کوچک، تشی، خارپشت ايرانی، ول حفار افغانی، حشره خورکوچک، حشره‏خور دندان سفيد، خرگوش، گرگ، شغال، روباه معمولی، روباه ترکمنی، گربه وحشی، گربه جنگلی و گراز اشاره کرد.

پرندگان منطقه به طور عمده در گروه پرندگان آبزی و کنارآبزی قرار می‌گيرند. تنوع گونه‌ای پرندگان منطقه عمدتاً شامل: سليم شکلان، مرغابی سانان، عقاب‌ها و ... می‌شود. افزون بر اين، خانواده‌هايی همچون آووست‌ها و حواصيل‌ها نيز از پرندگانی هستند که با جمعيت قابل توجه در سطح منطقه دیده می‌شوند.

حواصيل خاکستری، اگرت کوچک، اگرت بزرگ، فلامينگو، غاز خاکستری، قوی گنگ، چنگر، خوتکا، اردک سرسبز، اردک نوک پهن، اردک سرحنايی، اردک تاجدار، آنقوت تنجه، آووست، چوب پا، کاکايی کوچک و کاکایی سرسياه، پرستو دريايی بال سفيد و پرستو دريايی معمولی، عقاب دريايی دم سفيد، طرلان، سارگپه معمولی، سنقر خاکستری و سنقر تالابی، بالابان، دلیجه، بحری، شاهین ترمتای، کوکر شکم سفيد، زنگوله بال، دراج، خروس کولی دشتی، سليم کوچک، تليله دم سفيد، تلیله کوچک، تلیله شکم سياه، آبچليک دودی، تکزی، آبچليک پاسرخ، آبچليک پاسبز، شاه بوف، جغدکوچک، چکاوک کاکلی، چکاوک گندمزار، چکاوک آسمانی کوچک، چک بيابانی، چک دشتی، چکچک دم سفيد، چکچک ابلق، دم جنبانک ابلق، دم جنبانک خاکستری، دم جنبانک زرد، پیپت تالابی، سهره صورتی، زرده پره تالابی و زرده پره سرسرخ نیز از جمله پرندگان ثبت شده هستند.

تالاب صوفي‌كم يكي از مهم‌ترين سایت ها سرشماري زمستانه پرندگان مهاجر آبزي و كنار آبزي استان است.

تعداد کل آمار جمعیتی پرندگان استخراج شده از سرشماری زمستانه پرندگان مهاجر آبزی در سال های اخیر در نمودار زیر آمده است .

خزندگان منطقه عبارتند از: مارآبي، مار چليپر، مارآتشي، سياه سوجه، گوند مار، گرزه مار، كفچه، افعي، تيرمار، كورمار سليماني، بزمجه خزري، لوس مار، آگاماي سفيد، آگامای سروزغي، جكوي خزري، لاسرتا، لاك‌‏پشت بركه‌‏اي، لاك‏‌پشت خزري، لاك‏‌پشت افغاني و دوزيستان شامل قورباغه مردابي و وزغ سبز.

در اين منطقه، آبراهه يا رودخانه پرآب و دائمی دیده نمی‌شود. آبزیان موجود، احتمالاً توسط کانال‌های زهکش منطقه از تالاب آلاگل يا ساير پرورش ماهيان بالادست منطقه، به اين اکوسيستم وارد شده‌اند که از میان آن‌ها، گامبوزيا، كاراس، سگ ماهي، گاوماهي، سياه‏‌ماهي، شيشه‏‌ماهي و آرتميا را می‌توان نام برد.

این منطقه مأمنی برای گونه‌های جانوری کمياب و در خطر انقراض همچون: روباه سر دم‏‌سیاه (ترکمنی)، عقاب دريايی دم‏‌سفيد، بالابان، بحری، شاهين و اردک سرسفید است.

مجاورت با تالاب‌هاي بين‌المللي آلاگل، آلماگل و آجي‌گل، استخرهاي پرورش ماهي آبگشت و درياچه شور، ارتباط تنگاتنگ بین زیستگاهی برقرار کرده كه پرندگان آبزي و كنار آبزي در بين آن‌ها گذر دارند. پرندگان در طول روز در اين منطقه تغذيه و برای استراحت شبانه به سوي تالاب‌هاي عميق‌تر مجاور حركت مي‌كنند.

مالکیت زمین‏‌های اين منطقه بیشتر جزو منابع ملي (مراتع با مالکیت دولتی) و با توجه به شرايط خاص زيستگاهي آن، محل زادآوري بسياري از گونه‌هاي پرندگان كنارآبزي، همچون چوب پا، سليم‌ها، تليله‌ها، آبچليك‌ها و ... است.

محل مناسبي براي اكوتوريسم از قبيل جذب علاقه‌‌مندان به پرنده‌شناسي و پرنده‌نگري، محلي براي آموزش و پژوهش علوم زیست‌شناسی و محيط‏زيست برای پژوهشگران و دانشجويان وجود چند گل‌‌فشان طبیعی در منطقه، ممنوعيت تيراندازي به فاصله هفت كيلومتر در بخش شمالي منطقه به‌دليل هم‌جواري با مرز كشور جمهوري تركمنستان و هم‌جواری با دیوار تاریخی - دفاعی گرگان، از دیگر ارزش‌های منطقه است.

…

منابع:

• ابراهیمیان، معصومه. (1388). بررسی فلورستیک و فیتوسوسیولوژی ‏‏هالوفیت‌های منطقه شکار وتیراندازی ممنوع تالاب  صوفی کم در شمال شرق استان گلستان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد چاپ نشده. دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرگان.

• مهرجو، علیرضا. (1386). اکولوژی آب‌های داخلی (تالاب صوفی‏کم). گرگان: اداره کل حفاظت ‌محیط‌زیست استان گلستان.

• Van Roomen, M., Schelvis, J., & Winkel, E. (2008). Waterbird Monitoring in iran 2004-2009 .Landschap.  Overijssel.