آب و هوا
آب و هـوا Climate
استان گلستان از نظر آب و هوایي داراي تنوع بسياري است، به طوري كه از آب و هواي خشك و نيمه خشك تا مرطوب را ميتوان در آن دید. طبيعت استان، متأثر از اين آب و هوا و داراي تنوع گياهي و جانوري بالایي است. موقعیت جغرافیایی، توپوگرافی منطقه و وجود دریای خزر به عنوان تأمینکنندهی رطوبت و ارتفاعات البرز در تعیین اقلیم منطقه تأثیر دارند. دریای خزر بر چگونگی توزیع بارش در استان نقش مؤثری دارد. قرار گرفتن این دریا در غرب و وجود ارتفاعات در جنوب و شرق استان، شرایط بسیار مناسبی را برای ايجاد هوای مرطوب خزری در این ناحیه فراهم می‌آورد.
تنوع اقليمي استان به دليل شرايط جغرافيایي و طبيعي قابل توجه است، به طوري كه نواحي جنوبي از آب و هواي كوهستاني، نواحي مركزي و غربي از آب و هواي معتدل مديترانه‌اي و نواحي شمالي از آب و هواي نيمهخشك و خشك برخوردارند. هرچه از سمت دريا به شرق و از جنوب به شمال پيش ميرويم، از رطوبت هوا كاسته و بر خشكي آن افزوده ميشود.
عوامل اصلي تشكيل دهندهی اقليم استان را ميتوان به عوامل محلي (عرض جغرافيایي، ناهمواريهاي سطح زمين، وجود منابع آبي سطحي و زيرزميني و ...) و عوامل بيروني (فرابار سيبري، كمفشار مديترانه‌اي، بادهاي موسمي و ...) تقسيم کرد.
استان گلستان از نظر توپوگرافی، مشتمل بر سه بخش اصلی جلگه‌ای، کوهپایه‌ای و کوهستانی است و رشته‌کوه البرز به صورت دیواری، استان را از استان‌های سمنان و خراسان جدا می‌کند، به طوری که جهت ارتفاعات البرز در ناحیه شرق به سمت شمالشرق متمایل شده و از ارتفاع آن یز کاسته می‌شود. نتیجه آن که: ارتفاعات البرز به عنوان سدی بزرگ، بر آب و هوای استان تأثیر می‌گذارد، به طوری که کشیدگیِ آن به موازات طولی و در جنوب استان به عنوان حائلی بین هوای مرطوب و هوای خشک فلات ایران است. وجود این ارتفاعات، عامل صعود هوای مرطوب خزری و رسیدن به نقطه اشباع و در نهایت، موجب ریزش باران‌های نسبتاً زیاد در دامنه‌های شمالی آن می‌شود.
به طور کلی، از هفت توده هوایی که ایران را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند، فقط چهار توده هوا، اثرات اقلیمی مهمی در استان می‌گذارند. سیستم‌های پرفشار سیبری، پرفشار شمال اقیانوس اطلس، سیکلون‌های مدیترانه و توده کم‌فشار فصلی مانسون در آب و هوای استان نقش مؤثری دارند.
بررسی خطوط هم‌دمای استان، نشانگر آن است که قلمرو استان در محدودهی خطوط هم‌دمای 2 تا 18 درجه سانتی‌گراد قرار دارد. گستره‌های کوهستانی استان در داخل خطوط هم‌دمای 2 تا 10 درجه سانتی‌گراد واقع شده‌اند. در این گستره، خطوط هم‌دما تغییرات محسوسی را نشان نمی‌دهد و به هم نزدیک هستند. هر چه از قلمرو کوهستانی استان به سمت گستره‌های جلگه‌ای پیش می‌رویم، تغییرات محسوس‌تر می‌شود. مناطق جلگه‌ای نسبتاً هموار، شامل شهرستان گنبدکاووس، آق‌قلا و کلاله در داخل خط هم‌دمای 18 درجه سانتی‌گراد قرار گرفته‌اند. هر چه از سمت جنوب به سمت شمال استان پیش می‌رویم، دمای هوا افزایش می‌یابد.
تعیین تعداد روزهای یخبندان از نظر تعیین شرایط اقلیمی، دارای اهمیت بسزایی است. جدول نمایانگر مقادیر ماهانه و سالانه تعداد روزهای یخبندان در شهرهای استان است. بیشترین روزهای یخبندان سالانه در شهر آق‌قلا با 17 روز و کمترین مربوط به بندرترکمن با 4 روز در سال است.
در ماه‌های فصل پاییز، آسمان گرگان نیمه‌ابری است و به تدریج بر میزان ابرها در زمستان افزوده می‌شود، تا این که در اسفندماه کاملاً ابری گزارش شده است و با شروع فصل بهار، از میزان ابرها کاسته می‌شود، به طوری که در خردادماه، قسمتی ابری تا نیمه‌ابری است و این روند کاهشی در طول ماه‌های تابستان ادامه دارد. در فصل تابستان، هوای این نقطه به صورت نیمه‌ابری است. همچنین رکورد ابرناکی سالانه این ایستگاه، 5 اکتاو است که حاکی از نیمه‌ابری بودن آسمان این شهر است.
بررسی خطوط هم‌باران استان، حاکی از آن است که هر چه به سمت شمال و شمالشرقی استان پیش می‌رویم، از میزان بارش کاسته می‌شود. مناطق کوهستانی استان عمدتاً خطوط هم‌باران 300 تا 800 میلی‌متر را در برگرفته است. بیشترین بارندگی متوسط سالانه مربوط به ایستگاه‌های کردکوی و علی‌آباد با بیش از 600 میلی‌متر و کمترین بارندگی متوسط سالانه متعلق به ایستگاه آق‌قلا (مزرعه نمونه) با حدود 300 میلی‌متر در سال است. بیشترین بارندگی‌های استان در حوضه آبریز گرگانرود است و به تدریج که وارد حوضه آبریز اترک در شمال استان می‌شویم، به شدت از میزان بارندگی کاسته می‌شود. بیشترین بارش متوسط ماهانه در اردیبهشت، آبان و دیماه است.
از نظر فصل بارندگي، بیشترین بارندگی‌‌هاي استان در فصل پاییز اتفاق می‌افتد که ناشی از تهاجم تودهی پرفشار شمال اروپاست. هر چه از سمت جنوب به شمال برویم، از میزان رطوبت و بارندگی کاسته می‌شود. زمانی که سیستم‌های ورودی از اروپا فعال هستند، بارندگی در نواحی شرقی استان بیشتر است. محدودهی حوضه آبریز اترک از نظر موقعیت جغرافیایی تحت‌تأثیر تودهی پرفشار سیبری در فصل سرد و در فصل گرم نیز تحت‌تأثیر سامانه‌های کم‌فشار مدیترانه، پرفشار شمال اروپا و کم‌فشار حرارتی فصلی (مانسون) قرار دارد.
سیستم‌های باران‌زایی که از سمت غربی به کشور وارد و سبب بارندگی‌های فلات ایران می‌شوند، کم و بیش در حوضه گرگانرود و به نسبت خیلی زیاد در حوضه اترک مؤثرند. رطوبت هوای این سیستم‌ها در اصل از اقیانوس اطلس، مدیترانه و یا دریای سیاه دریافت می‌شود و حیطه عمل آنها، بخش وسیعی از کشور را می‌پوشاند. فعالیت این سیستم‌ها معمولاً در فاصله ماه‌های مهر تا اردیبهشت است.
در استان و حوضه اترک، جریان‌های غربی که به موازات کوه‌های البرز هدایت می‌شوند، رطوبت حاصل از دریای خزر را به انتهای حوضه، ضمن کاهش رطوبتی شدید، منتقل می‌کنند. در این حوضه‌ها، به تدریج اهمیت بارندگی‌هایی که با بارش فلات ایران هم‌مبدأ هستند، آشکارتر می‌شوند.
منابع:
• معاونت برنامه‌ريزي استانداري گلستان. (1390). سالنامه آماري استان گلستان.