جهان‌آباد علیا
جهان‌آباد علیا
Jahānābād-e Olyā
روستایی در دهستان قرق از بخش بهاران شهرستان گرگان، استان گلستان.
این روستا در 30 کیلومتری شمالشرق مرکز استان گلستان و در نقطه‌ی ً59 َ56 °36 عرض و ً10 َ36 54° طول جغرافیایی واقع شده است. ارتفاع این روستا از سطح دریا 12متر است.[1]
جهان‌آباد علیا از سوی شمال به روستای جهان‌آباد سفلی، از جنوب به روستای تورنگتپه، از شرق به اراضی گوزنفارس و جاده عطاآباد و از غرب به اراضی تورنگتپه و نودهشریف محدود میشود.
برای رسیدن به این روستا باید 15 کیلومتر مسیر بزرگراه گرگان ـ گنبد را طی کرد و 15 کیلومتر از داخل روستای مرزنکلاته به سمت شمال عبور کرد و پس از گذشتن از روستاهای شمسآباد، تورنگتپه و جهان‌آباد سفلی وارد این آبادی شد.
کتابچه نفوس استرآباد، مربوط به سال 1296ق (1258ش) گزارش داده است که در محل سنگر «میرزاخانتپه» که سال‌های سابق قریهای مشهور به «گوزن» بوده و بعدها مخروبه شده، جهانسوزمیرزا حاکم استرآباد خانه و آبادی و قلعه و سنگر محکمی ساخته و در آنجا سوارهنظام و پیادهنظام مستقر کرده، تا از دهات فخرعمادالدین و استرآبادرستاق در مقابل هجوم مهاجمان و اشرار، محافظت کند و این آبادی «جهان‌آباد» نام دارد[2]، که نام آن برگرفته از نام بانی آن؛ یعنی «جهانسوزمیرزا قاجار» است. جهانسوزمیرزا چندین دوره بر ولایت استرآباد حکومت کرده است؛ یکی از این ادوار حدفاصل سال‌های 1294 تا 1296ق است. البته وی از حدود 1293ق، همزمان با حکومت سلیمانخان صاحباختیار بر استرآباد، برای انتظام امور سرحدی استرآباد مأمور شده و تقریباً جایگاه حکومت نظامی این ولایت را داشته است، اما بهطور رسمی در 1294ق جانشین سلیمانخان شده است.[3] هرچند در زمان تدوین کتابچه نفوس استرآباد مورّخ 1296ق جهانسوزمیرزا حاکم استرآباد بوده و در جای دیگری از همین کتابچه ذیل معرفی روستاهای بلوک دهات ملک روستای جهان‌آباد را با عبارت «معمور جدید»، یعنی «جدیدالتأسیس» معرفی کرده است.[4] لکن این روستا باید پیش از این دوره‌ی حکومت جهانسوزمیرزا تأسیس شده باشد؛ چراکه لوئی رابینو مأمور رسمی دولت بریتانیا در ایران، که در سال 1288ق سفری به استرآباد داشته، از روستای جهان‌آباد یاد کرده است.[5] بنابراین تأسیس روستای جهان‌آباد باید مربوط به دوران پیشین حکومت جهانسوزمیرزا؛ یعنی در حدود سال‌های 84-1282ق بر ولایت استرآباد[6] بوده باشد.
در گزارش وکیلالدوله مربوط به شهریور 1291ش آمده است که چون جهان‌آباد را ترکمنها خراب کرده بودند و این روستا به قلمرو طایفه داز نزدیک است، مهدیخان ساعدلشکر (داروغه داز) این قریه را به مبلغ 3 هزار تومان به دریابیکی فروخت.[7] وی در گزارشات دیگری نیز به جهان‌آباد اشاره کرده است.[8]
آنچه که از شواهد برمیآید، پس از تخریب استحکاماتی که به دستور جهانسوزمیرزا ساخته شده بود، در اواخر دوره قاجار، این منطقه غیرمسکونی بوده و مجدّداً از اوایل دوره پهلوی اول بخشی از آن بازسازی و آباد شده، چندین خانوار در آن ساکن شدهاند، چنانکه تا سال 1329ش که کتاب فرهنگ جغرافیایی ایران تدوین و منتشر شده، سکنهی این روستا 90 نفر بودهاند و همچنین تا این زمان هیچ اشارهای به تفکیک روستا به دو بخش علیا و سفلی وجود ندارد. ظاهراً در وایل دهه 1330ش پس از مهاجرت خانوادههایی از سیستان و بلوچستان، به منطقهی گرگانودشت، گروه کوچکی از این مهاجران در روستای جهان‌آباد ساکن شده، به مرور زمان و پس از تصویب قانون اصلاحات اراضی در سال 1342ش، با افزایش جمعیت مهاجرین سیستانی، جمعیت روستا نیز افزایش یافته و در نهایت به دو بخش علیا و سفلی تقسیم شده است.
لوئی رابینو، در سال 1288ق، نام جهان‌آباد را ذیل آبادیهای بلوک فخرعمادالدین آورده،[9] اما در کتاب فرهنگ جغرافیایی ایران، که در حدود سال‌های 29-1327ش تدوین و منتشر شده، این آبادی از روستاهای دهستان ملک، از توابع بخش مرکزی گرگان معرفی شده است.[10] روستای جهان‌آباد علیا تا پیش از سال 1370ش جزو دهستان آقآلتین از توابع بخش آققلا در شهرستان گرگان بوده و طی مصوبه هیأت وزیران در خردادماه 1370، این روستا به همراه روستاهای جهان‌آباد سفلی و بلبلتپه، از دهستان آقآلتین منتزع و به دهستان قرق، از توابع بخش مرکزی شهرستان گرگان ملحق گردیده است.[11]
آمار جمعیت این آبادی در دوره‌های مختلف سرشماری نفوس و مسکن ایران، گاهی با جهان‌آباد سفلی باهم اعلام شده است، در سال‌های 1335 و 1355 و 1365ش جمعیت دو روستا باهم ثبت شده و در بقیه سالها بهصورت مستقل آمده، که به این شرح میباشد.[12]
|
سال |
خانوار |
جمعیت |
|
1335 |
* |
134 |
|
1345 |
20 |
94 |
|
1355 |
158 |
805 |
|
1365 |
191 |
1084 |
|
1375 |
43 |
191 |
|
1385 |
51 |
220 |
|
1390 |
56 |
228 |
|
1395 |
50 |
174 |
این روستا در ناحیهی هموار دشت قرار گرفته است. بناهای مسکونی روستا در سال‌های اخیر نوسازی و با مصالح نوین ساخته شدهاند.
عمده جمعیت ساکنان جهان‌آباد علیا را بلوچها و سیستانیها تشکیل میدهند، که تقریباً هردو گروه جمعیتی مساوی دارند. سیستانیها شیعهمذهب هستند و به زبان فارسی و گویش سیستانی صحبت میکنند و بلوچها اهل سنت هستند و به گویش بلوچی صحبت میکنند، شغل بیشتر ساکنان روستا کشاورزی است و تعداد محدودی نیز به دامداری و کارگری مشغول‌اند. کشاورزان جهان‌آباد علیا در زمینهای کشاورزی روستا که حدود 120هکتار است، محصولاتی همچون برنج، گندم و پنبه کشت میکنند.
دامداران روستا دارای حدود 250رأس گوسفند هستند و محصولات دامی تولید میکنند.
از نامهای خانوادگی پُرجمعیت روستا میتوان به کلانتری، زارع، شهرکی، سیدپور و سرابندی اشاره کرد.
جهان‌آباد علیا از امکانات زیربنایی همچون آب آشامیدنیِ لولهکشی، برق، گاز، جاده آسفالت و تلفن بهره‌مند است. این روستا دارای مدارس ابتدایی و دو مسجد است.
3 نفر از اهالی این روستا در دوران جنگ ایران و عراق به شهادت رسیدند.[13]
منابع:
- اخوانمهدوی، محمود. (1396). آلبومخانه استرآباد: جلد نخست: استرآباد در قاب عبدالهمیرزا قاجار. گرگان: نشر بنام (وابسته به مؤسسه فرهنگی میرداماد).
- ذبیحی، مسیح.(1363).گرگاننامه، تهران: انتشارات بابک.
- رابینو، هـ ل.(1365). مازندران و استرآباد.(چاپ سوم). ترجمه: غلامعلی وحید مازندرانی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- سازمان نقشهبرداری کشور، پایگاه ملی نامهای جغرافیایی ایران. قابل دسترسی از: https://gndb.ncc.gov.ir
- فرهنگ جغرافیایی ایران (1329). (جلد سوم، استان دوم). تهران: دایره جغرافیایی ارتش.
- کلانتریخاص، محمود. (12/9/1402). (دهیار روستای جهان‌آباد علیا). مصاحبه با مرکز دانشنامه گلستان.
- مرکز آمار ایران. درگاه ملی آمار. نتیجه سرشماری نفوس و مسکن. قابل دسترسی از: https://www.amar.org.ir
- مقصودلو، حسینقلی. (1363). مخابرات استرآباد، (جلد1و2). به کوشش: ایرج افشار و محمدرسول دریاگشت. تهران: نشر تاریخ ایران.
- نوری، مصطفی (1390). نامه مازندران: سفرنامههای عصر ناصرالدین شاه. تهران: نشر البرز، پیکان.
- وزارت کشور. (8/3/1370). ایجاد اصلاحاتی در دهستانهای استان مازندران. مصوبه هیأت وزیران، شماره 5789ت39ک. درگاه مجازی مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی. قابل دسترسی از: https://rc.majlis.ir
[1]. سازمان نقشه برداری کشور.
[2]. ذبیحی. (1363). ص260.
[3]. اخوانمهدوی. (1396). ص263.
[4]. ذبیحی. (1363). ص235.
[5]. رابینو. (1365). ص194.
[6]. نوری. (1390). صص 124-123 و 136.
[7]. مقصودلو. (1363). ص322.
[8]. مقصودلو. (1363). صص 44، 103، 124، 125، 339.
[9]. رابینو. (1365). ص194.
[10]. فرهنگ جغرافیایی ایران. (1329). ص85.
[11]. هیأت وزیران. (8/3/1370).
[12]. مرکز آمار ایران.
[13].کلانتریخاص.(12/9/1402).