محمدآباد

محمدآباد

Mohammadābād

روستایی واقع در دهستان انجیراب بخش مرکزی شهرستان گرگان، استان گلستان.

محمدآباد در مسیر جاده گرگان- آق قلا و در فاصله 4 کیلومتر شمال شهر گرگان و در نقطه ً45 َ53 °36 عرض جغرافیایی و ً54 َ25 °54 طول جغرافیایی و در ارتفاع  یک متر از سطح دریا واقع شده است.[1] این روستا  از شمال به روستاهای قربان‌آباد و یامپی، جنوب روستای امیرآباد، شرق به روستاهای فوجرد و کماسی و غرب به فرودگاه گرگان منتهی می‌گردد.

نام روستای محمدآباد به شخصی به نام محمد باز می‌گردد که در افواه عمومی، محمدخان دو برادر در عصر فتحعلی‌شاه بودند که ضمن اسکان در محمدآباد علیه دولت شورش کرده که بعد از سرکوب و دستگیری ضمن انتقال به مرکز، ابتدا کور و سپس به قتل رسیدند، اهالی نام روستا را ریشه در فعالیت محمدخان می دانند.[2]

وجود تپه‌های تاریخی از جمله تپه فوجرد و تپه شاهینی روستای کماسی در شرق، تپه مامائی در جنوب و نرگس تپه در غرب به خصوص تپه محمدآباد متعلق به دوره پیش از تاریخ و تاریخی که با شماره 30104 در سال 1390 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید، نشانگر اهمیت تاریخی این منطقه از سرزمین گرگان است.

روستای محمدآباد در عصر قاجار، یکی از روستاهای بلوک استرآباد رستاق بود و مأمورانی که در این دوران وارد استراباد شدند از جمله مکنزی،[3] ملگونف،[4] رابینو[5] و میرزا عبدالله[6] از آن یاد کرده‌اند. روستای محمدآباد در عصر قاجار «رعیتی»[7] بود. این روستا به علت قرار داشتن در همسایگی مردمان ساکن در نواحی شمالی همواره در معرض هجوم قرار داشت و گزارش‌های متعدد در این باره وجود دارد.[8] از این‌رو روستا دارای خندق‌ها و دروازه‌هایی بوده است، از جمله خندقی گرداگرد روستا به عمق 3 و عرض 5 تا 6 متر کنده شده که پر از آب بود. علاوه بر این از خاک حاصله از حفر خندق، خاکریز ساخته شده که روی آن را با «سیاه تلو» می پوشاندنند، روستا دارای یک دروازه اصلی بزرگ چوبی با ضخامت بود که در قسمت جنوبی قرار داشت برای محافظت این دروازه، اتاقکی در بالای دروازه مستقر بود که نگهبانی به صورت دائم در آن حضور داشت و از طرف اهالی حقوق می‌گرفت. علاوه بر این دروازه، راه‌های ورود و خروج فرعی با درب‌هایی بود که از شاخه‌ها درختان بافته شده بود (لُشت) این درب‌ها به وسیله سیاه تلو پوشانده می‌شد.[9]

عبدالله میرزای قاجار عکاس باشی دارالفنون، تصویر برجی مدور را بر روی تپه سمت شمالی روستای محمدآباد ثبت کرد[10] که نشانگر تلاش برای حفاظت و مراقبت از روستای محمدآباد است. در ماجرای ورود محمدعلی شاه معزول به ایران، برای بازپس‌گیری تاج و تخت از دست رفته، وی از طریق روستای محمدآباد وارد شهر استراباد شد. محمدعلی شاه در خانه کربلائی رمضان  (محل فعلی خانه علی ناصری) اقامت کرد و اهالی روستا، محمدعلی شاه را در این خانه مشاهده کرده‌اند همچنین گفته شده عسگر سعادتی توسط سپاه محمدعلی شاه کشته شد.[11]

قدیمی‌ترین آمار جمعیتی روستای محمدآباد متعلق به سال 1276ق  است که در آن قریه محمدآباد «دارای 45 باب با 219 نفر انفاس بود» که از این تعداد «مرد زن دار 45نفر، زن شوهردار 60نفر، مرد بی زن 13 نفر، زن بی شوهر10 نفر، پسر صغر 42 نفر، دختر کبر 14 نفر، دختر صغر 35 نفر»[12] هستند. در سال 1296ق جمعیت این روستا 177 اعلام شد.[13]

آمار جمعیتی روستای محمدآباد از سال 1335 تا 1395 به شرح ذیل است.[14]

اهالی روستای محمدآباد تماماً مسلمان و شیعه مذهب هستند آنها به زبان فارسی تکلم می‌کنند. محمدآباد به علت نزدیکی به شهر گرگان و عبور جاده گرگان- آق‌قلا از جنوب و شرق آن در جهت شمالی- جنوبی در حال گسترش است. بافت سنتی روستای محمدآباد با اجرای طرح هادی کاملاً تغییر یافته است، با ساخت و سازهای جدید، خانه‌های قدیمی با درب و پنجره چوبی، سقف‌های شیب‌دار با پوشش سفال و استفاده از گل، آجر و چوب به عنوان مصالح اصلی جای خود را به خانه‌های جدید داده‌اند. بیشترین خانواده‌های ساکن در محمدآباد، دارای نام خانوادگی سعادتی، حسینی، محمدی، ناصری، شعبانی، مکتبی و ... هستند. آنها در حدود 80 هکتار زمین زراعی هموار با نام‌های امیرآباد روئه، فِکچی، گُلخَنی، سوخته‌قلعه، دِنور، میان‌نور، نورزمان‌خان، فلاحت، کَرِز و ... دارند و به کشت محصولاتی چون گندم، کلزا، لوبیای روغنی، سبزیجات و... می‌پردازند. در گذشته آب محمد آباد از طریق قنات تأمین می‌شد ولی الان آب آشامیدنی و زراعی آنها از طریق آب چاه تأمین می‌گردد. به علت شیب زمین از جنوب به شمال و تجمع آب‌ها و سیلاب‌ها در محل نور (ناور) واقع در شمال روستا، آب بندانی به وسعت 70 هکتار تأسیس گردید که بخشی از اهالی با استفاده از این آب، به کشاورزی، کشت شالی و دیگر محصولات زراعی می‌پردازند. علاوه بر این در این آب بندان پرورش ماهی انجام می‌گردد. آب بندان روستای محمدآباد یکی از مراکز گردشگری و محلی برای کسب درآمد این روستا است.

محمدآباد دارای دو باب مسجد، یک باب حسینیه و یک باب دبستان ابتدائی (دخترانه و پسرانه) به صورت چرخشی که یک نوبت آن دبیرستان متوسط اول پسرانه است یک باب دبیرستان متوسطه دخترانه دوره اول است. همچنین یادآور می‌گردد دبیرستان نمونه امام علی پسرانه در این روستا قرار دارد. محمدآباد دارای آب، برق، گاز و تلفن است.

محمدآباد یکی از روستاهای فعال در ورزش کبدی است. یکی از نهادهای فعال در روستای محمدآباد «کانون فرهنگی شهید مکتبی» است که از سال 1376 فعالیت خود را آغاز کرد. این روستا دارای نشریه‌ای به نام «ناور» بود. در جنگ تحمیلی ایران و عراق، 23 نفر از اهالی محمدآباد به شهادت رسیدند.

1] . سازمان نقشه برداری کشور.

منابع:

• اخوان‌مهدوی، محمود (1396) آلبوم‌خانه استراباد. گرگان: انتشارات بنام.
• سازمان نقشه برداری کشور، پایگاه ملی نام‏های جغرافیایی ایران. قابل دسترسی از:  https://gndb.ncc.gov.ir
• ذبیحی، مسیح. (1363) گرگان‌نامه. تهران: انتشارات بابک
• مقصودلو، حسینقلی. (1363). مخابرات استرآباد. (جلد1و2). به کوشش ایرج افشار و محمدرسول دریاگشت. تهران. نشر تاریخ ایران.
• رابینو، یاسنت لوئی (1383) سفرنامه مازندران و استراباد. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
• میرزا ابراهیم، (1355). سفرنامه استرآباد و مازندران و گیلان. به کوشش مسعود گلزاری. تهران: بنیاد فرهنگ ایران. 334ص.
• عباسی، محمد. گفت‌وگو
• قورخانچی، محمدعلی.(نخبه سیفه)1360.به کوشش منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان. تهران: نشر تاریخ ایران.
•  مکنزی، چارلز فرانسیس (1359). سفرنامه شمال، ترجمه منصوره اتحادیه، تهران، نشر گستره.
• ملکونف، گریگوری(1376). کرانه‏های جنوبی دریای خزر، ترجمه امیر هوشنگ امینی. تهران: کتابسرا.
• ناور. بهمن 1379 و بهمن 1380. شماره‌های سوم و چهارم و...
• وبلاگ ندای ده. قابل دسترسی از https://nedayedeh.blogfa.com/
• مرکز آمار ایران. درگاه ملی آمار. نتیجه سرشماری نفوس و مسکن. قابل دسترسی از: https://www.amar.org.ir