قره‌گل تخته وسط

قره‌گل‌ تخته‌وسط

Qaregol-e Taxte Vasat

روستایی واقع در دهستان مراوه‌تپه، بخش مرکزی شهرستان مراوه‌تپه، استان گلستان.

 این روستا در 35 کیلومتری غرب شهرستان مراوه‌تپه در طول جغرافیایی51ً   36َ °55 و عرض جغرافیایی28ً  55َ °37 در ارتفاع 111 متری از سطح دریا قرار دارد.[1]

موقعیت جغرافیایی روستا به این شرح است: در شرق، روستاهای قره‌گل شرقی و دوغری قاچان‌دره قرار دارند؛ در غرب، روستاهای قره‌گل غربی و اوزنگ‌لی‌جه‌دره واقع شده‌اند؛ در جنوب، جادهٔ اصلی مراوه‌تپه به گنبد، درهٔ بدلجه، دوغری قاچان‌دره، ارگُل‌نگ آیریلان‌دره‌سی و چراگاه‌های ساکنین محل قرار گرفته‌اند؛ و در شمال، رودخانهٔ اترک امتداد دارد.[2]  

وجه‌تسمیهٔ روستا به‌طور دقیق مشخص نیست، اما روایت‌هایی در این زمینه وجود دارد. برخی معتقدند که در گذشته، در این محل آب فراوانی جمع می‌شده که مدت‌ها باقی می‌مانده و به شکل تالابی تیره‌رنگ درمی‌آمده است. از این رو، این منطقه را «قره‌گل» ـ به معنای «تالاب سیاه» به زبان ترکمنی ـ نامیده‌اند.[3] احتمال دیگر آن است که نام روستا برگرفته از نوعی نژاد گوسفند به نام «قره‌گل» باشد که در این منطقه پرورش داده می‌شده است. . محمدرضا بيگدلي دركتاب تركمنهاي ايران مي نويسد: درگرگان و ناحيه مراوه‌تپه نژادي از قره‌گل سياه وجود دارد كه از پوست آن بهره‌برداري مي‌شود. اگر نژاد قره‌گل خالص را با آن‌ها جفت نمايند نتايج قابل استفاده حاصل مي‌شود و پوست آن‌ها ارزش بيشتري در بازارهاي دنيا خواهد يافت.[4] پوست این نوع گوسفند جنبه تجاری داشته و به جهت نازک و مجعد بود اهمیت دارد.[5] بنابر این با توجه به پرورش چنین گوسفندهایی در منطقه، ممکن است مرکز آن این روستا بوده و نام آن را قره‌گل گذاشته باشند.

بررسی پیشینه‌ی روستا نشان می‌دهد که بانیان روستا اوایل دوره پهلوی دوم در محل کنونی در حاشیه‌ی رودخانه اترک ساکن شده‌اند.  یکی از اهالی روستا نقل می‌کرد: «پدرم در سال ۱۳۶۵ خورشیدی درگذشت. او متولد سال ۱۲۹۳ خورشیدی بود و در حدود سی‌سالگی، به همراه دیگر ساکنان، از تقر به این محل کوچ کرده بودند.[6]

آثار حیات و سکونت محل تقر در سال‌های اخیر از بین رفته است. بانیان روستا در این محل عبارتند از؛ قولجان‌حاجی، اکی‌حاجی، کُرن‌حاجی، خان‌جان‌حاجی، حاجی‌محمد، صحت‌آقا، دولاآقا و آق‌دردی. قبل از سکونت در تقر با توجه به شرایط زندگی دامداری و کوچ‌نشینی، هر جا که برای تعلیف دام مناسب بوده دائم در جابجایی بوده‌اند. از جمله محل‌هایی که سکونت موقت داشتند می‌توان به هوتن، کرند، همت‌آباد اشاره کرد.[7] نقل قول دیگری است که یکی از اهالی شاهرود به همراه برادرش بعد از یک دعوای خانوادگی از شاهرود فرار کرده و در نزدیکی مینودشت مقداری طلا پیدا می‌کنند که بر سر تصاحب آن درگیر شده و یکی از آنان فوت می‌کند و آن دیگری به منطقه‌ی ترکمن‌صحرا آمده و به عنوان کارگر در منزل یکی از خوانین ترکمن مشغول شده و به قول‌پارس مشهور می‌شود. خان که از کار وی رضایت داشت به وی اعتماد کرده بود، دخترش را به عقد او در می‌آورد که حاصل این ازدواج سه پسر شد. هر سه پسر به پرورش اسب مشغول شدند و از روی نشانه‌های اسب‌ها به فرزندان آنان، اولی را گَار، دومی را ایرگ و سومی را کج‌جه نامیدند که در حال حاضر هر کدام از آنان تیره‌ای مشخص در روستاهای قره‌گل هستند.[8]

زبان اهالی این روستا ترکمنی است. همگی مسلمان، اهل سنت و حنفی مذهب هستند. اهالی این روستا همگی از ترکمن‌های یموت هستند. عسگری خانقاه در تقسیم بندی طایفه‌یموت‌ها، آن‌ها را به سه گروه، ویس، شرپ و چونی تقسیم بندی کرده و شرپ‌ها را به چهار گروه دیه‌جی، سردار، غراوی و بهلکه تقسیم کرده است.[9] در کتاب سفرنامه استرآباد و مازندران و گیلان که این سفرنامه از 31 خرداد 1239ش. آغاز و در خرداد ماه 1240ش. به پایان رسیده، آمده است که طایفه‌ی دوجی که از حد آق‌مشهد الی نهر گُرجی سکنا دارند. حد گرگان سالیان متصل به دهات کتول بلوک. نزدیک به 1105 خانه هستند.[10] در این روستا تیره‌های مختلف دوجی سکونت دارند که عبارتند از؛ گرگانلی‌دوجی، اوزین‌دوجی، ایگدرآتابای (دوجی) که دارای نام‌ خانوادگی‌های گرگانلی‌دوجی، ایگدرآتابای، دوجی‌نژاد، اوزین‌دوجی و آق‌ارکاکلی هستند.[11]

از گذشته‌های دور، دام‌پروری شغل اصلی اهالی روستا بوده است. این حرفه تا یکی دو سال اخیر نیز رونق قابل توجهی داشت، اما در سال‌های اخیر، به‌دلیل خشکسالی، کاهش منابع آبی و از بین رفتن مراتع، به‌شدت تضعیف شده است. در حال حاضر، حدود ۳۰۰۰ رأس گوسفند و بز، ۶۰ رأس گاو و ۲۰ نفر شتر در روستا نگهداری می‌شود.

کشاورزی نیز از دیگر مشاغل مهم اهالی به‌شمار می‌رود. محصولات عمده شامل گندم، جو، هندوانه و... است. در گذشته، هندوانهٔ سفید این روستا شهرت بسیاری داشت، اما امروزه دیگر کشت نمی‌شود و به‌جای آن، هندوانهٔ تخمی رایج شده است.

در مجموع، حدود ۸۰ هکتار از اراضی روستا زیر کشت قرار دارد و رودخانهٔ اترک نقشی کلیدی در تأمین آب مورد نیاز کشاورزی منطقه ایفا می‌کند.

باغ‌داری در این روستا جایگاه قابل توجهی ندارد و تنها در مواردی محدود، برخی درختان غیرمثمر به چشم می‌خورند.

برخی از ساکنان روستا مهاجر هستند. از جمله، احمدآخوند آق‌ارکاکلی، پیشنماز روستا، که در سال ۱۳۷۵ خورشیدی از روستای شیخلر به این‌جا مهاجرت کرده است. همچنین عبدی گرگانلی‌دوجی از روستای دیگلی‌داش به این روستا کوچ کرده است.

معماری خانه‌های روستا در گذر زمان دچار تحولات اساسی شده است. در گذشته، ساکنان در آلاچیق‌ها زندگی می‌کردند. با گذشت زمان، خانه‌های گِلی جایگزین آلاچیق‌ها شدند. امروزه بسیاری از آن خانه‌های گِلی قدیمی یا تخریب شده‌اند، یا به انباری تبدیل شده‌اند و به جای آن‌ها ساختمان‌های جدید با امکانات و تجهیزات نوین احداث شده است.

در حال حاضر، ساخت خانه‌های آجری با پوشش سقف‌هایی از جنس حلب، ایرانیت و قیرگونی رایج است. این خانه‌ها عمدتاً در قالب طرح‌های بهسازی و مقاوم‌سازی، با همکاری بنیاد مسکن شهرستان و با استفاده از مصالح جدید همچون میلگرد و سیمان احداث می‌شوند.

از جمله مناطق گردشگری اطراف روستا می‌توان به زیارتگاه شاعر بزرگ ترکمن، مختوم‌قلی فراغی، و نیز حاشیهٔ رودخانهٔ اترک اشاره کرد.

اگرچه توجه به آداب و رسوم سنتی تا حدودی کم‌رنگ شده، اما همچنان برخی آیین‌ها همانند سایر ترکمن‌ها در این روستا حفظ شده و برگزار می‌شود. از جمله این مراسم‌ها می‌توان به طوی (عروسی)، عیدین قربان و فطر، اقامهٔ نماز تراویح، مراسم مولودخوانی، یارمضان، آق‌آش و... اشاره کرد که همچنان در میان اهالی رواج دارد.

در گذشته، صنایع دستی نقش مهمی در زندگی بانوان روستا ایفا می‌کرد و شامل مواردی همچون فرش‌بافی، جانمازی‌دوزی، بالاک‌دوزی، نمدمالی و... بود. اما امروزه این هنرها تا حد زیادی کمرنگ شده و به‌جای آن، فعالیت‌هایی چون خیاطی با چرخ خیاطی، دوخت تابلوهای تزئینی، یقه‌دوزی و امثال آن رواج یافته است.

در زمینهٔ بازی‌های بومی و محلی، فعالیت‌هایی وجود داشته که امروزه تا حد زیادی کم‌رنگ شده یا به فراموشی سپرده شده‌اند. از جمله این بازی‌ها می‌توان به گلیم‌پرچک، حایرحایر، قاق‌مالی‌جا، آششیق، آلتاق، هگ‌گال، یونگ‌اوددیر و... اشاره کرد.

در میان این بازی‌ها، «یوزگ» بازی و سرگرمی بزرگی بود که اغلب در مراسم‌های عروسی برگزار می‌شد و جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ محلی داشت.[12]

در کتاب جغرافیا و جغرافیای تاریخی گرگان و دشت ذیل نام قره‌گل آمده است؛ در 42 کیلومتری باختر مراوه‌تپه و جنوب باختری آق‌تقه ساحل جنوبی رودخانه اترک جمعیت 569 نفر، راه ماشین‌رو.[13] امروزه قره‌گل شامل سه روستای قره‌گلی‌شرقی، قره‌گل‌تخته‌وسط و قره‌گل‌غربی می‌باشد. هم اکنون در این روستا قریب به 130 خانوار با جمعیتی برابر با 600 نفر زندگی می‌کنند.[14]

آمار جمعیت روستا در سرشماری نفوس و مسکن ایران به این شرح ثبت شده است.[15]

نخستین مسجد روستا در دوران سکونت مردم در تقر بنا شد و همراه با آن، مکتب‌خانه‌ای نیز راه‌اندازی گردید. گیوکی‌ملا، امام جماعت این مسجد، بعدها به دست روس‌ها کشته شد. یکی از شاعران منطقه در این باره چنین سروده است؛

گیوکی آتابای بدو مینیب چاپشان / داد ادنا هیبت بیلان یتیشان

اترک بوی‌دا اوروس بیلان آتیشان / ملاگیوکی مازاری بار اترک دا

پس از کوچ اهالی به محل کنونی، تا مدت‌ها مسجدی در روستا وجود نداشت و بیشتر مردم نمازهای روزانه را در خانه‌های خود اقامه می‌کردند. تنها در ماه مبارک رمضان، برای برگزاری نماز تراویح، ملایی را به مدت یک ماه دعوت می‌نمودند. سرانجام در سال ۱۳۶۲ خورشیدی، بنای مسجدی با زیربنای تقریبی ۱۰۰ مترمربع احداث شد.[17]

حضور اولین معلم آموزش و پرورش در روستا به سال ۱۳۵۸ش بازمی‌گردد. در آن سال، کلاس‌ها در منازل افراد تشکیل می‌شدند. سپس در سال ۱۳۶۰ش، ساختمان فعلی مدرسه ساخته شد.[18]

از جمله امکانات دولتی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی در روستا فراهم گردیده‌اند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

گازرسانی در سال ۱۳۹۹ش، برق‌رسانی در سال ۱۳۶۹ش، آسفالت جاده‌ها، تأسیس نانوایی در سال ۱۳۸۳ ش، راه‌اندازی پایگاه بسیج، ارتباط تلفنی که ابتدا به صورت خط ثابت و امروزه به شکل تلفن سیم‌کارتی درآمده است.

در گذشته، آب شرب و سایر نیازهای آبی روستا از رودخانهٔ اترک تأمین می‌شد، اما امروزه آب آشامیدنی از چشمهٔ ساوه در مراوه‌تپه تأمین می‌شود. با این حال، به‌دلیل خشکسالی و کمبود منابع آبی در سال‌های اخیر، گاهی اوقات آب فقط به مدت یک روز در ماه در دسترس اهالی قرار می‌گیرد.

یکی از معضلات اصلی این روستا، مشکل کم‌آبی است. در برخی مواقع، برای جبران کمبود آب، تانکرهای آب از سوی اداره آب به روستا ارسال می‌شود. به گفته‌ی مصاحبه‌شوندگان، هزینه تأمین یک تانکر آب دو هزار لیتری حداقل ۵۰۰ هزار تومان است.[19]