سیدلر/ قره‌سعید
سیدلر/ قره‌سعید
Qareh saeed/ Seyyedlar
روستایی واقع در دهستان زاوکوه، بخش پیشکمر، شهرستان کلاله، استان گلستان.
این روستا در فاصله ۲۵ کیلومتری شمال‌شرقی شهرستان کلاله، در طول جغرافیایی 34َ °55 و عرض جغرافیایی 33َ °۳۷، در ارتفاع ۱۶۳ متری از سطح دریا واقع شده است.[1]
موقعیت‌های جغرافیایی اطراف روستا به شرح زیر است: در شرق، روستاهای حاجی‌بیک و یالاق‌دره؛ در غرب، روستاهای شیخلر و کومه‌لی؛ در شمال ارتفاعات اوغری‌دره، قزلجه، آق‌یازی، قره‌گل، قره‌سید دفه، مزارلیق ادایم و دویه‌سم؛ و در جنوب ارتفاعات قره‌سین، یالاق‌دره، نوبر دره و آرفا دره قرار دارند[2]
وجه تسمیه روستا برگرفته از نام شخصی به نام قره‌سید، از بزرگان و بانیان آن است که همگی از تیره سید می‌باشند. بعدها نیز به‌دلیل سکونت جمعی از سیدها، این روستا به نام «سیدلر» [«لر» علامت جمع]، یعنی «محل سکونت سیدها»، نام‌گذاری شده است.[3] البته باید گفت که حتی در آخرین سرشماری رسمی کشور که در سال ۱۳۹۵ خورشیدی انجام شده است، نام روستا «قره‌سعید» ذکر شده است؛ اما در میان عامه مردم منطقه، این روستا بیشتر با نام «سیدلر» شناخته می‌شود.
پیشینه تاریخی روستا به‌طور دقیق مشخص نیست، اما گفته می‌شود که اهالی آن مدتی کوتاه در روستای حاجی‌حسن [4] سکونت داشته‌اند. اما شرایط به گونه‌ای بود که برای یافتن چراگاه‌های مناسب، اهالی به منطقه پیشکمر مهاجرت کردند. بانیان این روستا، از جمله قره‌سید، امان‌سید، قربان‌سید، سوین و شاه‌سید، که چند خانوار محدود بودند، در مکان‌های مختلفی از جمله سوین‌کوو، تیمورآباد و ... سکونت کردند و در نهایت در محل فعلی روستای سیدلر سکونت دائمی پذیرفتند. قبرستان قدیمی روستا که در شمال آن و به نام ادایم قرار دارد، زمانی شامل سنگ‌های تراشیده با علائم مخصوصی مانند نقش کله‌قوچ، ردپای کودک و ... بوده است.[5]
از مشاهیر و بزرگان این روستا می‌توان به قره‌سید اشاره کرد که به‌عنوان بانی روستا، در تاریخ ترکمن‌های منطقه نقش‌آفرین بوده است. هم‌زمان با حضور خان‌جنید در ایران، در راستای کمک و حمایت از وی، قسمتی از آذوقه سوارانش را تأمین کرده ست.[6]
زبان اهالی این روستا ترکمنی است. همه مسلمان، اهل سنت و پیرو مذهب حنفی هستند. اهالی این روستا از طایفه گوکلان محسوب می‌شوند. تیره‌های سید و خوجه در میان ترکمن‌ها مقدس شناخته شده‌اند و شجره آن‌ها به حضرت علی (ع) بازمی‌گردد. همچنین، یک خانواده به نام آتا، که از طوایف مقدس است، در این روستا سکونت دارد. قورقانچی در کتاب خود، ضمن بیان تقسیم‌بندی طوایف گوکلان، به ابه‌های [روستاهای] متفرقه شیخ و خوجه [سید] اشاره کرده و از برخی مشایخ و بزرگان منطقه، از جمله موغو [موخی] شیخ، حاتم‌ملا شیخ و سید [قره‌سید] نام برده است..[7] هرچند جد بزرگ روستا به یک نفر بازمی‌گردد، اما امروزه خانواده‌ها نام‌های خانوادگی متفاوتی دارند که شامل سیدی، موحدپور، اسلام‌پناه، شیخی، آرتقی، دولتی و کشواد می‌شود. و خانواده آتا نیز ثمرآتا و یمرآتا نام خانوادگی آنان می‌باشد.[8]
خانه‌سازی در این روستا، مانند بسیاری از روستاهای دیگر ترکمن، تنوع زیادی داشته است. در زمانی نه چندان دور، پس از جمع شدن آلاچیق‌ها، مردم در خانه‌هایی به نام چاتمه و نژده زندگی می‌کردند که با وسایل و امکانات موجود در محل و به شکل بسیار ساده و ابتدایی ساخته می‌شدند. سپس خانه‌های گِلی با نام‌هایی مانند لوقالا، خامه کرپژ، آجری و ... ساخته شدند که امروزه نیز با شناژ و میلگرد ساخته می‌شوند. تا اینکه روستا در طرح کوچ قرار گرفت و امروزه جزئی از شهر فراغی محسوب می‌شود.[9]
شغل اصلی اهالی روستا کشاورزی است که حدود چهارصد هکتار زمین را شامل می‌شود. محصولات کشت‌شده شامل گندم، کلزا، کنجد، هندوانه، آفتابگردان و ... می‌باشند. دامداری نیز یکی دیگر از مشاغل اهالی است که زمانی رونق بسیار خوبی داشت، اما امروزه تقریباً از بین رفته و تنها افراد بسیار کمی به دامپروری مشغول‌اند. تعداد دام‌های روستا تقریباً شامل ۴۰۰ رأس گوسفند و بز و ۲۵۰ رأس گاو می‌شود. درختان مثمر مانند انگور، انار، انجیر، آلو و ... در حیاط منزل هر خانواده وجود دارد.
آداب و رسوم اهالی روستا، مانند سایر ترکمن‌ها، شامل مراسم‌های عروسی، عیدین قربان و فطر، اقامه نماز تراویح، اعتکاف ده روز آخر ماه مبارک رمضان، تهیه آق‌آش و ... می‌شود. در شب‌های قدر، قوشه‌ملا همراه با اهالی روستا به خانه‌به‌خانه می‌رفت و همه را به خواندن نماز و گرفتن روزه تشویق می‌کرد.
صنایع دستی در بین زنان و دختران شامل پرده‌دوزی، بالاک‌دوزی، قولانگ‌دوزی، قالی‌بافی، پشتی‌بافی، نخ‌ریسی و ... است که هنوز هم کمابیش رواج دارد. همچنین هر دختر جهیزیه عروسی خود را به‌طور مستقل تهیه می‌کرد. غذاهای محلی روستا عبارتند از دوومَچ، قطاب، قره‌چوربا، سویت‌لی‌آش، کادلی‌خورش، پتیر، چکدرمه، اون‌آشی، قایش، شوله، قرتو، بلاماق، چوربا و ... .
از جمله بازی‌های بومی و محلی که در سال‌های گذشته رواج داشته و امروزه بسیار کمرنگ و حتی فراموش شده‌اند، می‌توان به توپ‌قاجر، سالانجاق، اوینم‌کسسیر، قارام‌گوردم، قورت‌توتماچ، چللک، گورش، چیش، چورگ، آششیق و ... اشاره کرد. همچنین در این روستا مرسوم بود که در فصل بهار مسابقات خرسواری و دو میدانی برگزار شود.[10]
اسدالله معینی در کتاب «جغرافیا و جغرافیای تاریخی گرگان و دشت» (۱۳۴۴ش) این روستا را از جمله آبادی‌های بخش پیشکمر برشمرده است که دارای جاده ماشین‌رو می‌باشد.[11]
آمار جمعیت روستا در سرشماری نفوس و مسکن ایران به این شرح اعلام شده است.[12]
|
سال |
خانوار |
جمعیت/ نفر |
|
1335 |
* |
87 |
|
1345 |
18 |
91 |
|
1355 |
24 |
130 |
|
1365 |
35 |
239 |
|
1375 |
44 |
263 |
|
1385 |
37 |
204 |
|
1390 |
* |
* |
|
1395 |
* |
* |
اولین مسجد روستا حدود سال ۱۳۳۵ش به شکل خانه‌ی نژده‌ای ساخته شد. پیش از آن، اقامه نماز در فضای باز و در محلی مشخص انجام می‌گرفت. بعدها، با تخریب نژده، مسجد به صورت ساختمان گِلی، سپس حلبی و در نهایت در سال‌های اخیر با استفاده از آجر و مصالح نوین ساخته شد. حضور اولین معلم نهضت سوادآموزی به پس از پیروزی انقلاب اسلامی مربوط می‌شود و از سال ۱۳۷۰ش آغاز شد. پیش از آن، کودکان برای کسب علم و دانش به روستاهای شیخلر و پیشکمر رفت‌وآمد می‌کردند. امکانات دولتی دیگری که پس از پیروزی انقلاب اسلامی در روستا ایجاد شده‌اند عبارتند از: برق (۱۳۶۱ش)، جاده شن‌ریزی (۱۳۵۹ش)، آب لوله‌کشی و تلفن که سیم‌کشی آن تکمیل شده بود. پس از این تحولات، روستائیان مجبور به کوچ شدند. این روستا پس از سیل ویرانگر سال ۱۳۸۵ش، به همراه تعدادی از روستاهای دیگر، در طرح کوچ قرار گرفت و قریب به یک سال در چادرهایی که از سوی دولت تهیه شده بود، زندگی کردند. سرانجام در سال ۱۳۸۶ش، اولین خانه‌ها ساخته شد و روستائیان به مکان جدید که امروزه شهر فراغی نامیده می‌شود، کوچ کردند.[13]
[1] سایت با حساب
[2] اسلام‌پناه، 13/11/1401ش.
[3] سیدی، 13/11/1401ش.
[4] روستایی واقع در دهستان آق‌سو، بخش مرکزی شهرستان کلاله.
[5] اسلام‌پناه، شیخی و سیدی، 13/11/1401ش.
[6] بیات، ۱۴۰۱، ص.۸۶
[7] قورخانچی، ۱۳۶۰، صص. ۶۰–۶۱
[8] - سیدی، 21/12/1401ش.
[9] - اسلام‌پناه، شیخی. 13/11/1401ش.
[10] - اسلام‌پناه، شیخی و سیدی. 13/11/1401ش.
[11] معینی، ۱۳۴۴، ص. ۲۰۱
[12] مرکز آمار ایران
[13] اسلام‌پناه، شیخی، سیدی و سیدی. 13/11/1401ش.
منابع:
- با حساب. https://www.bahesab.ir/map/geographic/
- بیات، کاوه. (1401). خان جنید در ایران. تهران: نشر شیرازه کتاب ما.
- فجوری، ستاربردی. (1401). گفتگوی شخصی با جمشید سیدی. 13 بهمن.
- فجوری، ستاربردی. (1401). گفتگوی شخصی با حاجی‌یازگلدی شیخی. 13 بهمن.
- فجوری، ستاربردی. (1401). گفتگوی شخصی با شاه‌سید اسلام‌پناه. 13 بهمن.
- فجوری، ستاربردی. (1401). گفتگوی شخصی با قمرالدین سیدی. 21 اسفند.
- قورخانچی، محمدعلی. (1360). نخبه سیفیه (به کوشش منصورده اتحادیه و سیروس سعدوندیان). تهران: نشر تاریخ ایران.
- مرکز آمار ایران. https://www.amar.org.ir/
- معینی، اسدالله. (1344). جغرافیا و جغرافیای تاریخی گرگان و دشت. تهران: چاپخانه شرکت سهامی طبع کتاب.