قره‌آقاشلی
قره‌آقاشلی
Qare Āgāšli
روستایی واقع در دهستان مراوه‌تپه، بخش مرکزی شهرستان مراوه‌تپه، استان گلستان.
این روستا در 15 کیلومتری از مرکز شهرستان مراوه‌تپه، در طول جغرافیایی 48ً °55 و عرض جغرافیایی 52َ °37 با 157 متر ارتفاع از سطح دریا قرار دارد.[1]
موقعیت‌های جغرافیایی اطراف روستا عبارت‌اند از: در شرق: روستای شورجه و حسین‌دالی‌نینگ سوماسی، در شمال: رودخانه اترک، قبرستان قدیمی امان‌نفس، جیگردگ‌لی، چاروای قره‌آغچ‌لی، مزارلیق، آنه‌گوز و باغ غفورایشانینگ، در غرب: روستای ساری‌قمیش و دره‌ی ساری‌قمیش، در جنوب: ساری‌قامیشینگ سوماسی، میدانجیق، هل‌لی اوچران و بهار قواق.[2]
در گویش محلی، نام روستا «قره‌آغاچلی» تلفظ می‌شود. بر اساس باور بسیاری از اهالی، در دوره‌ای که ساکنان در شمال رودخانه اترک سکونت داشتند، این ناحیه پوشیده از درختان «قره‌آغاچ» (نارون) و «قره‌تیکن» (سیاه‌تلو) بوده است؛ از این‌رو مردم منطقه آن را «قره‌آغاچلی» نامیده‌اند. همچنین در برهه‌ای از زمان، به دلیل وجود سنگی موسوم به «مامن‌داش»، این روستا را «دیگلی‌داش» نیز می‌نامیدند.[3] نام این روستا در فهرست‌های سرشماری نفوس و مسکن ایران طی سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۹۵ به شکل‌های گوناگون، از جمله «قره‌قاشلی»، «قره‌آغاچلی»، «قره‌آقاچلی» و «قره‌آقاشلی» ثبت شده است.
آنچه مسلم است، اهالی روستا پیشینه‌ای عشایری و کوچ‌نشینی داشته‌اند و در مناطق مختلفی از جمله گمش‌دفه، مالای‌شیخ کلاله و دیه‌جی کلاله به همراه دام‌های خود به صورت مداوم در کوچ بودند. سرانجام، به دلیل دسترسی آسان و راحت به منابع آب، در شمال رودخانه اترک ساکن شدند. مدت زمان اقامت آنان در این منطقه مشخص نیست، اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، حدود سال ۱۳۵۸ هجری شمسی، به منظور ادامه تحصیل فرزندان و نیز به دلیل مشکلات رفت و آمد به جنوب رودخانه اترک که محل کنونی روستا است، اقدام به کوچ نمودند.[4] در شمال غربی روستا، که محل یک قبرستان قدیمی است، سنگ بزرگی به شکل ستونی با ابعاد تقریبی ۱۷۰ در ۴۰ سانتی‌متر قرار دارد. سر این ستون نسبت به بدنه بزرگ‌تر بوده و به گفته اهالی، شکل آن به انسان شباهت دارد. در بخش بالایی ستون کلمه «مامن» حک شده است. اطلاعات دقیقی درباره هویت فرد مدفون یا زمان ساخت این ستون سنگی در دست نیست. اهالی بر این باورند که این مکان محل دفن فردی سرشناس بوده که نسل و فرزندانش امروزه در کشور ترکمنستان زندگی می‌کنند؛ همچنین گزارش شده که چند سال پیش یکی از این نوادگان برای یافتن محل دفن به ایران سفر کرده بود.[5] همچنین در شمال روستا بر روی تپه‌ای مزار قزاق مرگن وجود دارد که اهالی معتقدند که او شهید شده است.[6]
در سال‌های اخیر، به دلیل ساخت سد چایلی و قرار گرفتن روستا در محدوده طرح جابجایی، اهالی از دریافت بسیاری از خدمات دولتی محروم شده‌اند و همچنان در انتظار جابجایی و اسکان دائمی به سر می‌برند.
زبان اهالی این روستا ترکمنی است. تمامی ساکنان مسلمان، اهل سنت و پیرو مذهب حنفی می‌باشند. اهالی از قوم ترکمن، از طایفه یموت و تیره دوجی هستند که شامل خانواده‌هایی با نام‌های حاجیلی‌دوجی، احمدی‌نژاد و داودی‌نژاد می‌باشد.[7]
اکثر مردم روستا به دامداری اشتغال دارند که شامل نگهداری گاو، گوسفند و بز می‌شود. در این روستا حدود ۳۰۰۰ رأس گوسفند، ۱۰۰۰ رأس بز و ۳۰۰ رأس گاو نگهداری می‌گردد. معمولاً درآمد مردم از فروش بره و محصولات لبنی مانند شیر، ماست، روغن محلی و به‌ویژه کشک تأمین می‌شود.
کشاورزی نیز یکی از فعالیت‌های مهم اهالی است که بیشتر در آن گندم، جو و هندوانه کشت می‌شود. زمین‌های قابل کشت روستا تقریباً حدود ۱۰۰ هکتار را شامل می‌شود.
باغداری در این روستا چندان رونق ندارد و هر فرد معمولاً در حیاط منزل خود چند درخت، از جمله «اروس‌آغاچ» (عرعر)، برای بهره‌مندی از سایه کاشته است.[8] دشت‌های اطراف روستا دارای اسپند و قارچ‌های محلی فراوانی هستند که اهالی از آن‌ها استفاده می‌کنند. برخی خانواده‌ها با جمع‌آوری و فروش اسپند و قارچ، این محصولات را به عنوان منبع درآمدی مورد بهره‌برداری قرار می‌دهند.[9]
معماری و بافت سنتی روستا همچنان حفظ شده و بسیاری از خانه‌ها هنوز گلی هستند. با این حال، در سال‌های اخیر ساخت خانه‌هایی با مصالح نوین مانند میلگرد، آجر و سایر مواد ساختمانی رایج شده است. پوشش‌های سقف نیز از حلب، ایرانیت و ایزوگام استفاده می‌شود و به تدریج خانه‌های گلی تخریب شده و جای خود را به ساختمان‌های جدید می‌دهند.[10]
از جمله مکان‌های گردشگری روستا می‌توان به منطقه شمال رودخانه اترک و محل سکونت پیشین اهالی اشاره کرد که در فصل بهار، اهالی برای گذران اوقات فراغت و تفریح به آنجا مراجعه می‌کنند.[11]
آداب و رسوم اهالی روستا مانند مراسم عروسی، عیدین قربان و فطر، یوور، نماز تراویح و ختم قرآن در ماه مبارک رمضان، مراسم آق‌آش در سن ۶۳ سالگی و دیگر آیین‌ها، همانند سایر ترکمن‌ها به جا آورده می‌شود.
در میان زنان و دختران روستا، صنایع دستی متعددی مانند قالی‌بافی، پشتی‌ترکمنی، جانمازی، سوزن‌دوزی، یقه‌دوزی تزئینی، دویه‌دیزلیق، بالاک‌دوزی و غیره به صورت کمابیش وجود دارد. برخی افراد از طریق قالی‌بافی تحت پوشش بیمه قرار گرفته و در سال‌های اخیر حقوق بازنشستگی دریافت می‌کنند. در گذشته شخصی به نام سُولطی‌استاد به ساخت زیورآلات مشغول بوده است.
غذای محلی و اصلی اهالی امروزه «چکدرمه» نام دارد. سایر غذاهای محلی شامل بورگ و انواع آن، اکمک، کچی‌قولاق، چورفا، آیران‌چورفا، کوی‌دیرما، سویت‌لی‌آش، قاتیق‌لی‌آش، اون‌آش و ... می‌شود.
از جمله بازی‌های بومی و محلی که در گذشته رایج بوده اما امروزه بسیار کم‌رنگ یا فراموش شده‌اند، می‌توان به چورگ، آی‌ترک گون‌ترک، چیش، گیزلم‌پچاق، آششیق، توپ‌قاق‌دیر، لالایی دختران، یوزگ و ... اشاره کرد.[12]
آمار جمعیت روستا در سرشماری نفوس مسکن ایران به این شرح است.[13]
|
سال |
خانوار |
جمعیت/ نفر |
|
1335 |
* |
27 |
|
1345 |
20 |
109 [14] |
|
1355 |
24 |
177 [15] |
|
1365 |
38 |
226 |
|
1375 |
27 |
185 |
|
1385 |
44 |
202 |
|
1390 |
51 |
227 |
|
1395 |
69 |
249 |
اولین محل عبادت اهالی، زمانی که در شمال اترک سکونت داشتند، در منازل مردم برپا می‌شد و مکان مشخصی به نام مسجد وجود نداشت. پس از استقرار در این محل، در حدود سال ۱۳۶۰ش، با کمک اهالی روستا مسجدی به نام «خانه‌ی خدا» ساخته شد. حضور اولین معلم در روستا به سال ۱۳۶۵ش بازمی‌گردد؛ در این سال، معلمان نهضت سوادآموزی در خانه‌ای گِلی که اهالی در اختیار آنان گذاشته بودند، فعالیت آموزشی را آغاز کردند. چند سال بعد این آموزش‌ها تحت نظارت آموزش و پرورش درآمد و در سال ۱۳۸۲ش، ساختمان گِلی تخریب و ساختمان آموزشی دو کلاسه‌ی فعلی احداث شد.
دیگر امکانات دولتی روستا عبارتند از: برق (۱۳۷۳) و آب لوله‌کشی از چشمه ساوه (۱۳۶۷). پیش از بهره‌مندی از آب لوله‌کشی، اهالی روستا از آب رودخانه اترک استفاده می‌کردند.[16]
[1] سازمان نقشه برداری کشور
[2] حاجیلی‌دوجی، حاجیلی‌دوجی، 14/02/1401.
[3] حاجیلی‌دوجی، 14/02/1401.
[4] حاجیلی‌دوجی، حاجیلی‌دوجی، 14/02/1401.
[5] حاجیلی‌دوجی، 14/02/1401.
[6] حاجیلی‌دوجی، 14/02/1401.
[7] حاجیلی‌دوجی، 14/02/1401.
[8] حاجیلی‌دوجی، حاجیلی‌دوجی، 14/02/1401.
[9] حاجیلی‌دوجی، 29/02/1401.
[10] حاجیلی‌دوجی، 14/02/1401.
[11] حاجیلی‌دوجی، 29/02/1401.
[12] حاجیلی‌دوجی، حاجیلی‌دوجی، 14/02/1401.
[13] مرکز آمار ایران.
[14] در سرشماری قره‌قاشلی نوشته شده است.
[15] در سرشماری این سال تا سال 1395. قره‌آقاچلی یا قره‌آغاچلی نوشته شده است.
[16] حاجیلی‌دوجی، حاجیلی‌دوجی، 14/02/1401.
منابع:
- سازمان نقشه برداری کشور، پایگاه ملی نام‌های جغرافیایی ایران، https://gndb.ncc.gov.ir
- فجوری، ستاربردی. (1401). گفتگوی شخصی با ابراهیم حاجیلی‌دوجی. (فرهنگی بازنشسته). 14 اردیبهشت.
- فجوری، ستاربردی. (1401). گفتگوی شخصی با گلدی حاجیلی‌دوجی. (عضو شورای سابق). 14 اردیبهشت.
- فجوری، ستاربردی. (1401). گفتگوی شخصی با مجید حاجیلی‌دوجی. (عضو شورای سابق). 29 اردیبهشت.
- مرکز آمار ایران https://www.amar.org.ir/.