یاساقلق

 یاساقلق      /     Yāsāqleq

روستایی واقع در دهستان عرب‌داغ، بخش پیشکمر، شهرستان کلاله، استان گلستان.

این روستا در ۳۰ کیلومتری شمال‌شرق شهرستان کلاله، در طول جغرافیایی 41َ °55 و عرض جغرافیایی  31َ °37، و در ارتفاع ۲۷۸ متری از سطح دریا قرار دارد.[1]

موقعیت‌های نسبی روستای یاساقلق به این صورت است: در شمال، روستاهای قره‌بلقان و ارتفاعات تکن‌لی، نارلی‌آده، کوله‌آده، گینگ‌آده و دشگلی؛ در شرق، روستای عزیزآباد در فاصله‌ای حدود سه کیلومتر؛ در غرب، روستای چوتورکروک در فاصله‌ای نزدیک به دو کیلومتر؛ و در جنوب، موقعیت‌های طبیعی کسه‌داغ، خال‌چاشی‌نینگ آده‌سی، قووی‌نینگ، نقدعالی و حرام یاتاق قرار دارند.

درباره وجه تسمیه روستا بیشتر بر این باورند که از آنجا که بانیان این روستا تیره‌ای از گوکلان‌ها به نام یاساقلق بوده‌اند، این روستا نیز به نام یاساقلق نام‌گذاری شده است.

نقل دیگری نیز وجود دارد که «یا» در ابتدای کلمه، حرف ندا است و «ساقلق» به معنای سلامتی یا طلب سلامتی کردن است. همچنین روایتی دیگر بیان می‌کند که نام روستا از کلمه ترکمنی «یاسامق» به معنای درست کردن و مهیا کردن گرفته شده است. با این حال، به نظر می‌رسد روایت اول که نام روستا از طایفه‌ای گرفته شده باشد، منطقی‌تر و معقول‌تر باشد. این روستا از جمله مکان‌هایی است که سابقه اسکان کهن در این منطقه دارد. بنا به گفته یکی از اهالی، پدربزرگ وی که متولد سال ۱۲۵۷ش بود، در حدود ۴۰ سالگی (سال ۱۲۹۷ش) شاگرد مسکین‌قلیچ، شاعر شهیر ترکمن، بوده و در همین روستا به عنوان پیشنماز حضور داشته است. احتمال دیگری نیز وجود دارد که پیش از وی شخصی به نام آق‌قاملا، بنیان‌گذار مسجد روستا، بوده باشد که از قاقاملا بزرگتر بوده است. ساکنان اولیه روستا، تیره‌هایی از گوکلان به نام یاساقلق بوده‌اند و بعدها تیره‌های دیگری از گوکلان‌ها و خوجه‌ها به جمع آنان افزوده شده‌اند.[2]

یکی از حوادث تاریخی تلخ این خطه، قشون‌کشی جان‌محمدخان دولو و کشتارهای او در پاییز سال ۱۳۰۴ش بود. قشون جان‌محمدخان پس از به آتش کشیدن روستای یانبلاق وارد دره‌ی یل‌چشمه شد و تا غروب آفتاب، هنگامی که به روستای باری‌ایشان (یا بای‌ایشان)[3] رسیدند، در مسیر خود تمامی آلاچیق‌ها و تالارهای جلوی آنها را به آتش کشیدند. اهالی این روستاها از جلوی قشون فرار کردند؛ برخی در روستای بای‌ایشان ماندند و برخی دیگر تا خاک شوروی گریختند.[4] به احتمال زیاد، ساکنان اولیه روستا نیز محل سکونت خود را ترک کرده و پس از چند سال مجدداً در این منطقه ساکن شده‌اند.

اهالی روستای یاساقلق همگی ترکمن و از طایفه گوکلان هستند. آن‌ها به زبان ترکمنی تکلم می‌کنند و پیرو مذهب اهل سنت، شاخه حنفی، می‌باشند.

قورقانچی در تقسیم‌بندی طایفه گوکلان، آن‌ها را به دو گروه حلقه‌داغلی و دودورغه تقسیم کرده است. در گروه حلقه‌داغلی، زیرگروه بایندر شامل نه طایفه و تیره دیگر معرفی می‌شود که عبارتند از: کولی، آقیاجی، قره‌یاجی، چوروک، طرانگ، قلایچی، کسر، کروک و یساق‌لق.[5] در تمامی منابع، یاساقلق به‌عنوان زیرشاخه‌ای از بایندر ذکر شده است. علاوه بر یاساقلق، طوایف دیگری نیز در روستا سکونت دارند. از جمله قایی‌ها که زیرشاخه‌ای از تیره قرناس هستند و شامل ارازقایلی، کولی و کُر می‌شوند. طایفه دیگر، خوجه، در میان ترکمن‌ها به‌عنوان طوایف مقدس شناخته می‌شود و نسب آن‌ها به حضرت علی (ع) می‌رسد. در حال حاضر، در این روستا طوایف مختلف با نام خانوادگی‌های صفری، محمدی، محمدپور، الهی، قلی‌زاده، خوجه‌ای و احمدیان سکونت دارند.[6]

شغل عمده اهالی، کشاورزی است و حدود ۴۵۰ هکتار زمین زیر کشت قرار دارد. محصولات اصلی شامل گندم، جو، آفتابگردان و هندوانه است و در حاشیه رودخانه گرگان‌رود، شالی نیز کشت می‌شود. دامداری یکی دیگر از مشاغل اهالی است که در سال‌های اخیر به دلیل محدودیت‌های ورود دام به مراتع و جنگل‌ها و همچنین گرانی علوفه، تقریباً کاهش یافته است. تعداد دام‌های روستا شامل حدود ۵۰۰ راس گوسفند و بز و ۲۰۰ راس گاو می‌باشد. باغداری در این روستا بسیار محدود است و عمدتاً به باغات کوچک حیاط منازل محدود می‌شود که شامل انواع آلو، انجیر، انار، گردو و انگور است. در سال‌های اخیر، برخی اهالی اقدام به کاشت باغات زیتون کردند، اما این تلاش‌ها موفقیت‌آمیز نبوده و از بین رفته است.[7] در اطراف روستا، موقعیت‌های طبیعی و گردشگری مناسبی وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به قوی‌نینگ‌چشمه‌سی، پارپاری و قوشه‌سوور اشاره کرد که به‌عنوان تفرجگاه اهالی مورد استفاده قرار می‌گیرند. [8]

معماری خانه‌ها و بافت سنتی روستا در حال تغییر و دگرگونی اساسی است. خانه‌های گلی قدیمی تخریب شده یا به انبار تبدیل شده‌اند. در حال حاضر، ساخت خانه‌های آجری با سقف‌های حلب و ایرانیت رواج یافته و تمامی ساخت و سازها با رعایت مقررات بنیاد مسکن و اخذ پروانه ساختمانی از دهیاری، با استفاده از مصالح نوین مانند میلگرد و سایر مصالح ساختمانی مدرن انجام می‌شود.

از آثار باستانی و تاریخی اطراف روستا می‌توان به دیوار تاریخی قزل‌آلانگ اشاره کرد که از وسط روستا در امتداد شرق ادامه دارد و بخشی از خانه‌های روستایی بر روی آن ساخته شده است. کلنل ییت نیز به این دیوار اشاره کرده و می‌نویسد: «دیواری از آجرهای نسبتاً بزرگ در خاک مدفون است که در آن آثار و بقایای قلعه‌ای قدیمی قرار دارد که مساحت آن نزدیک به ۹۰ متر مربع است.»

هرچند در سال‌های اخیر توجه به آداب و رسوم کمتر شده است، با این حال اهالی روستا همانند سایر ترکمن‌ها، مراسمی چون عروسی، عیدین قربان و فطر، آق‌آش و سایر آیین‌های محلی را برگزار می‌کنند.

صنایع دستی در میان زنان و دختران روستا شامل بالاق‌دوزی، پرده‌دوزی، نمدمالی و نخ‌ریسی است. همچنین کارگاه‌های کوچک تارابافی برای تهیه پارچه‌های کتانی، ابریشمی و چارشو یا چاشو، از جمله مراکز مهم این روستا به شمار می‌روند. هرچند در سال‌های اخیر با ورود ماشین‌های خیاطی مدرن، انواع نقش و نگارهای پیراهن‌های زنانه نیز رواج یافته است.

غذاهای محلی روستا شامل چکدرمه، چورفا، قایش، اون‌آشی، آق‌جاآش، شولا، سویت‌لی‌آش، دومَچ، پتیر، کومما و سایر خوراکی‌های سنتی است.

از جمله بازی‌های بومی و محلی که در گذشته رواج داشته و امروزه بسیار کمرنگ یا فراموش شده‌اند، می‌توان به قرلانگ، گولنگ‌اودجه، قاچماقاجر، مازلاویق، تایاق‌قاردی، چلکن، آششیق، دبما و یوزگ که مخصوص ایام عروسی بود، اشاره کرد. در بین دختران نیز آی‌تاباق، آی‌ترک‌گون ترک و بازی‌های مشابه رواج داشته است. در گذشته، با آغاز ماه ذی‌الحجه، به‌قول ترکمن‌ها «قربان‌آیی»، تا روز عید قربان، جوانان روستا هر شب تا پاسی از شب به قرلانگ بازی می‌پرداختند که امروزه این رسم تقریباً به فراموشی سپرده شده است.

 آمار جمعیت روستای یاساقلق بر اساس سرشماری‌های عمومی نفوس و مسکن ایران به شرح زیر است:[9]

در روستای یاساقلق چهار باب مسجد وجود دارد. نخستین مسجد در حدود سال ۱۲۹۷ش. احداث شد و از سال ۱۳۳۵ش. به حوزه علمیه تبدیل گردید. مسجد دوم، به نام مسجد محمودایشان، در حدود سال ۱۳۲۲ش. بنا شد. مسجد سوم در حدود سال ۱۳۶۵ش. و چهارمین مسجد نیز در سال ۱۳۹۵ش. احداث گردیده است.[10]

حضور معلمان سپاه دانش و آغاز فعالیت‌های آموزشی در روستای یاساقلق به سال ۱۳۴۸ ش. بازمی‌گردد. در آن زمان، یکی از اهالی زمینى را در مجاورت حوزه علمیه در اختیار آموزش و پرورش قرار داد که نخستین مدرسه در همان محل ساخته شد. در بدو تأسیس، حدود ۴۰ دانش‌آموز در مدرسه مشغول به تحصیل بودند که گروهی از آنان از روستای کروک و تعدادی از اهالی سیستانی بودند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، خانواده‌های سیستانی به شهر کلاله مهاجرت کردند. از جمله امکانات دولتی ایجادشده در روستای یاساقلق پس از پیروزی انقلاب اسلامی می‌توان به برق (۱۳۶۲ ش)، جاده آسفالت (۱۳۷۵ ش)، گاز (۱۳۹۵ ش) و آب لوله‌کشی اشاره کرد که در سال‌های اخیر از چشمه زاو تأمین می‌شود. همچنین، نانوایی از دیگر خدمات عمومی روستا به شمار می‌رود. به‌جز این موارد، امکانات زیربنایی دیگری در روستا وجود ندارد. [11]

منابع:

• توحدی، کلیم‌الله. (1385). حرکت تاریخی کرد به خراسان.  (جلد6). تهران: نشر واسع.
• سازمان نقشه برداری کشور، پایگاه ملی نام های جغرافیایی ایران: https://gndb.ncc.gov.ir
• فجوری، ستاربردی. (1402، 5 مرداد). گفت‌وگوی شخصی با عبدالکریم الهی.
• فجوری، ستاربردی. (1402، 5 مرداد). گفت‌وگوی شخصی با قاقاآخوند قلی‌زاده (مدیر حوزه علمیه روستا).
• فجوری، ستاربردی. (1402، 5 مرداد). گفت‌وگوی شخصی با موسی قلی‌زاده.
• قورخانچی، محمدعلی. (1360) نخبه سیفیه (بکوشش منصوره اتحادیه). تهران: نشرتاریخ ایران.    
• مرکز آمار ایران. درگاه ملی آمار. نتیجه سرشماری نفوس و مسکن. قابل دسترسی از:https://www.amar.org.ir