کورلر
کورلر / Korlar
روستایی واقع در دهستان عرب‌داغ، بخش پیشکمر، شهرستان کلاله، استان گلستان.
این روستا در ۴۸ کیلومتری شرق شهرستان کلاله و در طول جغرافیایی 14ً 42َ °55 و عرض جغرافیایی49ً 28َ °37، در ارتفاع ۴۸۹ متری از سطح دریا قرار دارد.[1]
از نظر موقعیت جغرافیایی، روستای کورلر از شرق با روستاهای خوجه‌یاپاقی، تررق‌دره‌سی، بای‌تال‌اوچان و رودخانه سوارنگ‌سووی، از غرب با روستای اورجنلی و ارتفاعات اولیاء‌کو، از شمال با ارتفاعات چنارلی و بی‌بی‌نگ‌دوزی، و از جنوب با روستاهای سوار و یاجی‌نگ‌دوزی هم‌مرز است.
درباره وجه تسمیه روستای کورلر گفته می‌شود که نام آن برگرفته از طایفه‌ای به نام «کور» است که ساکنان اولیه روستا از میان آنان بوده‌اند. واژه «لر» در زبان ترکی پسوند جمع است و به همین دلیل، نام روستا به صورت «کورلر» (به معنای «کورها» یا «افراد طایفه کور») شناخته می‌شود.
اهالي اين روستا گروهي از تركمن‌هاي طايفه گوكلان هستند كه به صورت ييلاق و قشلاق در محل‌هاي مختلف سكونت داشته و در اوايل دوره پهلوي در محل كنوني ساكن شدهاند.[2] حدود سال ۱۳۱۰ ش. با ورود عبدالوهاب آخوند فروزش و تأسيس حوزه علميه، طالبان علم از اقصي نقاط تركمن‌صحرا براي يادگيري علوم ديني راهي اين روستا شدند و نام اين روستا را به سر زبان‌ها انداختند. بزرگان روستا در يك مشاركت همگاني، ضمن بنای مسجد، حجره‌هايي براي طلاب آماده كردند. اين حوزه در سال ۱۳۱۴ ش. با هجرت اساتيدش به عراق به تعطیلی كشيده شد. [3]
زبان اهالي روستاي كورلر تركمني است و همه مسلمان، اهل سنت و حنفي مذهب‌اند. جمعيت اين روستا از تركمن‌هاي طايفه‌ي گوكلان تشكيل شده است.
قورقانچي در تقسيم‌بندي طايفه گوكلان، آنان را به دو گروه حلقه‌داغلي و دودورغه تقسيم‌بندي كرده و در گروه حلقه‌داغلي، در زيرگروه غائي، چند تيره ديگر را معرفي مي‌كند كه عبارت‌اند از: تمك‌غائي، قارناس‌غائي، داري و بوقاجه [بُقجه] غائی.[4] خود تيره قارناس به زيرشاخه‌هاي مختلف تقسيم مي‌شود كه از جمله آن‌ها كور، كولي، زوريات، اتوز اويلي و آفشاق است. در حال حاضر، در این روستا تیره‌های کور، دلی، خوجه، کولی، عرب، آقجا و زوریات با نام‌های خانوادگی خلیلی، نوری، تابان‌نیا، دولتی، کوهکن، کلانتری‌اورجنلی، افروز، آسه، حمزه‌ای، دردی‌زاده، خوجه‌نظریان‌تمک، حقی، خورانی، انه‌اورجنلی، ناصری، پرورش، مرادی، خواجه‌زاده و ارازی سکونت دارند.[5]
کشاورزی شغل اصلی اهالی روستا محسوب می‌شود و قریب به یکصد هکتار زمین را در بر می‌گیرد. محصولات کشت‌شده شامل گندم، جو، آفتابگردان، شالی، هندوانه و کنجد هستند. زمانی کشت پنبه مورد توجه اهالی بوده است، اما امروزه به فراموشی سپرده شده است. دامداری یکی دیگر از مشاغل اهالی است که در سال‌های اخیر به دلیل محدودیت‌هایی در ورود دام به مراتع و جنگل و همچنین گرانی علوفه دام، تقریباً از بین رفته است. تعداد دام‌های روستا قریب به ۴۰۰ راس گوسفند و بز و ۸۰ راس گاو است. باغداری در این روستا بسیار محدود است و در حد و اندازه باغاتی است که در حیاط منازل اهالی وجود دارد؛ این باغات شامل انواع آلو، انجیر، انار، گردو و انگور هستند. موقعیت طبیعی روستا به گونه‌ای است که اهالی برای گردش و تفریح می‌توانند در هر نقطه‌ای حضور یابند. [6]
رودخانه‌ای که سرچشمه آن ارتفاعات خوجه‌صالح است، از وسط روستا عبور می‌کند. این رودخانه زمانی پُرآب بود، اما در سال‌های اخیر و به‌علت خشک‌سالی‌های مکرر، بسیار کم‌آب شده و حتی از جاری شدن بازمانده است.
معماری خانه‌ها در سال‌های اخیر تغییر اساسی یافته است. بسیاری از خانه‌های گلی قدیمی تخریب شده و به جای آن، ساختمان‌های جدید با امکانات و تجهیزات نوین ساخته شدهاند. امروزه ساخت خانه‌های آجری با پوشش سقف حلب، ایرانیت و قیرگونی رواج یافته است که معمولاً با برنامه‌های بهسازی و مقاوم‌سازی از سوی بنیاد مسکن شهرستان و با استفاده از مصالح ساختمانی جدید مانند میلگرد و ... اجرا می‌شوند. پس از جاری شدن سیل سال ۱۳۸۰ ش. و با توجه به تخریب منازل قریب به ۱۲ خانواده، بخشی از روستا در طرح جابجایی قرار گرفت. در همان سال، با تلاش‌های اعضای شورای اسلامی روستا، دو هکتار زمین از بنیاد مسکن دریافت و بلاعوض در اختیار آسیب‌دیدگان قرار گرفت. این محل، «سایت جدید کورلر» نامیده می‌شود.[7]
آداب و رسوم اهالی روستا، از جمله مراسم عروسی، عیدین قربان و فطر، یارمضان، آق‌آش و ...، مانند سایر ترکمن‌ها اجرا می‌شود.
صنایع دستی در بین مردان شامل ساخت وسایل شخم‌زنی قدیمی با گاو و همچنین ساخت کورک، تیغه، چم‌چه و آق‌لو بوده است که توسط قربان‌محمدی دردی‌زاده و قوردی‌صوفی انجام می‌شد. شخصی به نام استااکبر نیز آهنگری ماهر بود و در ساخت تیشه، تبر، داس و حتی تفنگ مهارت داشت. صنایع دستی در بین زنان و دختران شامل بالاق‌دوزی، پرده‌دوزی، چارشو، نمدمالی و ... است که در میان آن‌ها تارابافی رونق بیشتری دارد.
غذاهای محلی شامل چکدرمه، اون‌آشی، قایش، چوربا، شولا، سویت‌لی‌آش، دومَچ و ... است. از جمله بازی‌های بومی و محلی که در سال‌های گذشته رواج داشته و امروزه بسیار کم‌رنگ یا حتی فراموش شدهاند، می‌توان به گولنگ‌اودجه، قرلانگ، آششیق، قوشاق‌آتدی، یوزگ و ... اشاره کرد.
در کتاب «از داغستان تا ترکمن‌صحرای ایران» نوشته رجب‌محمدآخوند کسلخه به تاسیس حوزه علمیه سعدیه در این روستا اشاره شده و اطلاعات سودمندی نیز ارائه شده است.
در کتاب «فرهنگ جغرافیایی» ذیل کلمه ارجنلی آمده است: دهی از دهستان گوکلان، بخش مرکزی شهرستان گنبدقابوس که در ۲۳ کیلومتری شمال خاوری کلاله قرار دارد. موقعیت این روستا کوهستانی و جنگلی و سردسیر است و دارای ۴۹۰ نفر سکنه است که همه ترکمن و سنی مذهب‌اند. آب آشامیدنی از رودخانه زاو تأمین می‌شود و محصولات کشاورزی اهالی شامل غلات، حبوبات، صیفی‌جات، عسل و لبنیات است. شغل اهالی زراعت و گله‌داری است و صنایع دستی زنان به طور مختصر شامل ابریشم‌بافی و نمدمالی است. جاده این روستا مالرو است. ده کوچک کورلر نیز جزو این ده محسوب می‌شود.[8]
جمعیت روستا در گزارش سرشماری نفوس و مسکن ایران به این صورت ثبت شده است:[9]
|
سال |
خانوار |
جمعیت |
|
1335 |
* |
195 [10] |
|
1345 |
33 |
196 |
|
1355 |
36 |
225 |
|
1365 |
61 |
267 |
|
1375 |
66 |
460 |
|
1385 |
126 |
500 |
|
1390 |
124 |
480 |
|
1395 |
175 |
587 |
بنای اولین مسجد روستای کورلر به آغاز یک‌جا نشینی اهالی در این محل بازمی‌گردد. این مسجد که با مصالح ساختمانی اولیه و از نژده ساخته شده بود، امروزه به نام مسجد جلیل‌حاجی شناخته می‌شود. مسجد دوم حدود سال ۱۳۶۳ ش. ساخته شد و مسجد سوم، با نام مسجد دولتی‌ها، در حدود سال ۱۳۶۶ ش. بنا گردید. مسجد چهارم نیز در سایت جدید کورلر در حال ساخت است.
حضور معلم سپاه‌دانش و فعالیت آموزشی در روستا به سال ۱۳۵۱ ش. بازمی‌گردد. این مدرسه پس از دو سال فعالیت منحل شد و دانش‌آموزان برای ادامه تحصیل به روستای اورجنلی رفتند. تا اینکه در سال ۱۳۸۷ ش. آموزش و پرورش با واگذاری دو کانکس، بار دیگر در این روستا فعال شد و در سال ۱۳۹۰ ش. ساختمان مدرسه با کمک اداره کل نوسازی و تجهیز مدارس و مشارکت خیرین احداث گردید. امکانات دولتی دیگر در روستای کورلر که پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایجاد شدهاند، شامل برق (۱۳۶۴ ش.)، گاز (۱۳۹۶ ش.) و آب شرب لوله‌کشی شده از روستای سوار است. همچنین جاده آسفالت در سال ۱۳۸۲ ش. و نانوایی در سال ۱۳۸۱ ش. راه‌اندازی شدهاند.[11]
[1] سازمان نقشه‌برداری کشور
[2] دردی‌زاده، 1402.
[3] کسلخه، 1401،ص 42. و دردی‌زاده، 1402.
[4] قورخانچی، 1360، ص 60.
[5] دردی‌زاده و افروز، 1402.
[6] افروز،1402.
[7] دولتی، 1402.
[8] ستاد ارتش ایران، 1329، ص 232.
[9] مرکز آمار ایران
[10] این آمار نشان‌دهنده قدمت و اهمیت روستاست؛ زیرا اورجنلی با جمعیت ۱٬۲۲۵ نفر در سال ۱۳۹۵ش. در ۱۳۳۵ش. تنها ۱۷۲ نفر داشت و از کورلر کوچک‌تر بود.
[11] دردی‌زاده و افروز، 1402.
منابع:
- بدخشان، قربان‌صحت. (1379). سیری در ادبیات شفاهی ترکمن. گنبد: ناشر ابراهیم بدخشان.
- سازمان نقشه برداری کشور، پایگاه ملی نام‌های جغرافیایی ایران. قابل دسترسی از: https://gndb.ncc.gov.ir
- ستاد ارتش ایران. (1329). فرهنگ جغرافیایی ایران. تهران: انتشارات دایره جغرافیایی ستاد ارتش.
- فجوری، ستاربردی. (1402، 15 شهریور). گفت‌وگوی شخصی با علی ارازی (دهیار روستا).
- فجوری، ستاربردی. (1402، 29 مرداد). گفت‌وگوی شخصی با بای‌محمد افروز.
- فجوری، ستاربردی. (1402، 29 مرداد). گفت‌وگوی شخصی با قربان‌محمد دردی‌زاده.
- فجوری، ستاربردی. (1402، 30 مرداد). گفت‌وگوی شخصی با خیراله دولتی.
- قورخانچی، محمدعلی. (1360). نخبه سیفیه (بکوشش منصوره اتحادیه). تهران: نشرتاریخ ایران.
- کسلخه، رجب‌محمدآخوند. (1401). از داغستان تا ترکمن‌صحرای ایران.گرگان: انتشارات نوروزی.
- مرکز آمار ایران. درگاه ملی آمار. نتیجه سرشماری نفوس و مسکن. قابل دسترسی از:https://www.amar.org.ir