سوار وسط
سوار وسط / Sevār-e Vasat
روستایی واقع در دهستان عرب‌داغ، بخش پیشکمر، شهرستان کلاله، استان گلستان.
روستای سوار وسط در ۵۳ کیلومتری شرق شهرستان کلاله با طول جغرافیایی 3ً 42َ °55 و عرض جغرافیایی 33ً 26َ °37 واقع شده و ارتفاع آن از سطح دریا حدود ۶۲۰ متر است.[1]
موقعیت‌های نسبی اطراف روستای سوار وسط به این صورت است که از شرق با آق‌دیش، چارآده، سوونگ گوزی، بوقانق و جمی، از غرب با کسه‌داغ، کنار و چال‌پاو، از شمال با روستای سوار پایین، جمی‌نینگ‌دره‌سی و جاردره‌سی و از جنوب با چشمه، که محل تأمین آب شرب هفت روستا است، هم‌مرز می‌باشد؛ زمین‌های کشاورزی و خوجه‌صالح در اطراف آن واقع شده و موقعیت روستا به گونه‌ای است که در نزدیکی مناطق حفاظت‌شده پارک بین‌المللی جنگل گلستان قرار دارد.[2]
درباره وجه تسمیه روستای سوار وسط، برخی معتقدند که این نام برگرفته از واژه ترکی «سو بار» به معنای «آب» است که به مرور زمان به «سوار» تغییر یافته است؛ گفته می‌شود که در گذشته رودخانه این منطقه بسیار پرآب بوده و حتی ماهیگیری در آن انجام می‌شده است. این روستا بخشی از مجموعه سه‌گانه سوار است که شامل سوار بالا، سوار پایین و سوار وسط می‌شود.[3] با این حال، به نظر می‌رسد نام «سوار» از تیره و طایفه ساکنان آن گرفته شده باشد، چرا که «سوار» یکی از تیره‌های طایفه غایی است.[4]
درباره پیشینه تاریخی روستای سوار وسط، به گفته یکی از اهالی، بانیان این روستا سه نفر بودند که در پی دامپروری از محلی به محل دیگر مهاجرت می‌کردند و در جاهای مختلف سکونت داشتند. آخرین محل سکونت آنان قبل از استقرار در محل فعلی، محله قوزلی بوده است که امروزه جزئی از محله روستا محسوب می‌شود.[5]
زبان اهالی روستای سوار وسط ترکمنی است و تمامی ساکنان مسلمان، اهل سنت و پیرو مذهب حنفی می‌باشند؛ جمعیت این روستا عمدتاً ترکمن از طایفه گوکلان است و چند خانواده نیز از قومیت تاجیک در آن سکونت دارند.
قورقانچی در تقسیم‌بندی طایفه گوکلان، این طایفه را به دو گروه حلقه‌داغلی و دودورغه تقسیم کرده و در گروه حلقه‌داغلی، زیرگروه غائی چند تیره دیگر را معرفی می‌کند که عبارتند از: تمک‌غائی، قارناس‌غائی، داری و بوقاجه (بُقجه) غائی.[6]
در کتاب فرهنگ جغرافیایی خراسان (۱۸۹۴م / ۱۲۷۳ش) آمده است که گوکلان‌ها به شاخه‌های مختلف تقسیم شده‌اند و زیرشاخه کایی یاغائی شامل تیره‌های تمک، یفکی، ارنگلی، عرب، سوار، تیشان، تولوجه، دری‌بقجه، منگور، ملامحمد، بوکجه، زوریات، کور، اپشک، اراض‌قایلی، اتوزاُیلی و انبگی می‌باشد.[7] برخی از ساکنان روستای سوار وسط از طایفهٔ داری هستند که خود به تیره‌های مازی‌غیران و یل‌یانگی تقسیم می‌شوند و اهالی با نام‌های خانوادگی طاقانی، باشام، علیزاده، سعدی‌زاده، رجبی و محمدی در این روستا سکونت دارند. [8]
کشاورزی شغل اصلی اهالی روستای سوار وسط است و حدود ۲۷۰ هکتار زمین کشاورزی را شامل می‌شود. از جمله محصولات کشت‌شده در این منطقه می‌توان به گندم، جو، آفتابگردان، لوبیا، ماش، هندوانه و کنجد اشاره کرد. در گذشته دامداری یکی از مشاغل اصلی اهالی روستای سوار وسط بود، اما امروزه به دلایل مختلف از جمله محدودیت در ورود دام به مراتع و جنگل‌ها و همچنین گرانی علوفه دام، با دشواری‌هایی مواجه است. تعداد دام‌های این روستا تقریباً شامل ۳۰۰ رأس گوسفند و بز و ۶۰ رأس گاو می‌باشد. در سال‌های اخیر، باغداری در این روستا مورد توجه قرار گرفته و هر یک از اهالی بسته به میزان زمین مسکونی خود، باغاتی شامل انار، گردو، گلابی، سیب و انجیر ایجاد کرده‌اند. همچنین زنبورداری به عنوان یک شغل و منبع درآمد مورد توجه قرار گرفته است. پرورش کرم‌ابریشم نیز یکی از مشاغل اهالی، به‌ویژه زنان، محسوب می‌شود؛ در گذشته با وجود درختان توت، این حرفه رونق بیشتری داشت و امروزه نیز کم‌وبیش ادامه دارد.[9]
معماری خانه‌های روستای سوار وسط نسبت به گذشته تغییرات اساسی داشته است؛ به گفته اهالی، در گذشته مردم در خانه‌هایی به نام «جومه» زندگی می‌کردند. امروزه بسیاری از خانه‌های گلی قدیمی تخریب شده یا به انباری تبدیل شده و در برخی موارد دور خانه‌های گلی با آجرچینی احاطه شده است. نسل جدید ساختمان‌هایی با امکانات و تجهیزات مدرن ساخته‌اند و ساخت خانه‌های آجری با پوشش سقف‌های حلب، ایرانیت و قیرگونی رواج یافته است، که معمولاً با برنامه‌های بهسازی و مقاوم‌سازی بنیاد مسکن شهرستان و استفاده از مصالح نوین مانند میلگرد و … احداث می‌شوند.[10]
از مناطق گردشگری روستای سوار وسط که اهالی برای گذران اوقات فراغت به آن مراجعه می‌کنند، می‌توان به چشمه معروف «سووی‌نگ‌گوزی»، جمی‌نینگ‌دره‌سی، کسه‌داغ و قره‌یومری اشاره کرد.[11]
آداب و رسوم اهالی روستای سوار وسط، از جمله مراسم عروسی، عیدهای قربان و فطر، آق‌آش و … مانند سایر ترکمن‌ها اجرا می‌شود، اما نسبت به گذشته رنگ و رونق کمتری یافته است.
در گذشته، صنایع دستی در میان مردان روستای سوار وسط شامل ساخت و تهیه ابزارهای کشاورزی و روزمره مانند تبر، تیشه، داس و سایر وسایل مورد نیاز زندگی روستایی بوده و از مهارت‌های رایج و ارزشمند مردان این روستا به شمار می‌رفته است. در میان بانوان روستا صنایع دستی شامل بالاق‌دوزی، چارشو، غولانگ، نمدمالی، چارق و دولاق است که در این میان تارابافی از رونق بیشتری برخوردار بوده است. علاوه بر آن، غذاهای محلی اهالی عبارت‌اند از چکدرمه، مس‌سوا، اون‌آشی، جوون‌آش، قایش، قره‌چورفا، آرپاچورگ، آیرن‌خورش، قره‌چوربا، شولا و سویت‌لی‌آش. از جمله بازی‌های بومی و محلی که در سال‌های گذشته رواج داشته و امروزه کم‌رنگ یا حتی فراموش شده‌اند، می‌توان به قرلانگ، چیلیک، گللیم‌پرچک، قئنغرجئق، قاچرتوپ، چلکن، آششیق، یوزگ و سالانجاق اشاره کرد.[12]
در کتاب فرهنگ جغرافیایی ذیل واژه «تمک» آمده است که این روستا دهی از دهستان گوکلان، در بخش مرکزی شهرستان گنبدقابوس و در ۲۶ کیلومتری شمال خاوری کلاله قرار دارد. موقعیت این روستا کوهستانی و سردسیر است و جمعیت آن حدود ۸۰۰ نفر، همگی ترکمن و سنی مذهب می‌باشند. آب آشامیدنی اهالی از رودخانه زاو تأمین می‌شود و محصولات کشاورزی شامل غلات، حبوبات، لبنیات و عسل است. شغل اهالی زراعت و گله‌داری است و صنایع دستی زنان عمدتاً شامل بافتن پارچه‌های ابریشمی می‌باشد. جاده این روستا مالرو است و روستاهای کوچک سوار، قوشه‌چشمه، یپاقی، گرگان‌دوز و یاساقلیق جزء این آبادی محسوب می‌شوند.[13]
در حال حاضر، جمعیت روستای سوار وسط حدود ۱۹۰ نفر در ۳۸ خانوار است، که بخش عمده‌ای از اهالی برای کاریابی به شهرهای بزرگ مانند تهران و سمنان مهاجرت کرده‌اند و بسیاری از منازل مسکونی خالی از سکنه مانده است. همچنین، تعداد قابل توجهی از جوانان روستا به عنوان کارگر فنی فعالیت می‌کنند و برخی در زمینه اسکلت‌سازی سازه‌های فضایی حتی در کشورهای هم‌جوار مشغول به کار هستند.[14]
آمار جمعیت روستای سوار وسط در گزارش سرشماری نفوس و مسکن به این شرح ثبت شده است: [15]
|
سال |
خانوار |
جمعیت |
|
1335 |
* |
58 |
|
1345 |
16 |
87 |
|
1355 |
* |
* |
|
1365 |
* |
* |
|
1375 |
24 |
171 |
|
1385 |
33 |
155 |
|
1390 |
35 |
163 |
|
1395 |
45 |
180 |
روستای سوار وسط دارای یک مسجد است که بنای نخستین آن حدود سال 1335ش. توسط بزرگان و معتمدان روستا تأسیس شد.[16]
حضور معلم نهضت سوادآموزی و فعالیت‌های آموزشی در روستای سوار وسط به سال ۱۳۶۵ش. بازمی‌گردد. در آن سال، کلاس‌ها ابتدا در داخل مسجد برگزار می‌شد و بعدها به منزل یکی از اهالی منتقل شد. در سال ۱۳۸۷ش، مدرسه روستا به اداره آموزش و پرورش واگذار شد، اما به علت کم بودن تعداد دانش‌آموزان، مدرسه تعطیل گردید و دانش‌آموزان برای ادامه تحصیل به مدرسه سوار پایین منتقل شدند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، روستای سوار وسط به تدریج از امکانات دولتی بهره‌مند شد؛ از جمله برق در سال ۱۳۶۴ش، گاز در سال ۱۳۹۶ش و یک کیلومتر جاده آسفالته فرعی. آب آشامیدنی روستا ابتدا در سال ۱۳۶۳ش با همکاری اهالی و تأمین لوله توسط خیّری از شهر ساری لوله‌کشی شد و بعدها با کمک جهاد سازندگی و همکاری مردم از چشمه‌نینگ‌گوزی (سرچشمه) تأمین می‌شود. در حال حاضر، این روستا هیچ مغازه‌ای ندارد.[17]
[1] سازمان نقشه‌برداری کشور
[2] طاقانی، 1402.
[3] طاقانی، 1402.
[4] فرهنگ جغرافیایی ایران، 1380، ص 910.
[5] طاقانی و رجبی‌تمک، 1402.
[6] قورخانچی، 1360، ص 60.
[7] فرهنگ جغرافیایی ایران، 1380، ص 910.
[8] طاقانی، 1402
[9] رجبی‌تمک، طاقانی و طاقانی، 1402.
[10] رجبی‌تمک، 1402.
[11] طاقانی و طاقانی، 1402.
[12] رجبی‌تمک، طاقانی و رجبی‌تمک، 1402.
[13] ستاد ارتش ایران، 1329، ص 77.
[14] طاقانی و طالقانی، 1402.
[15] مرکز آمار ایران
[16] طاقانی، 1402
[17] رجبی‌تمک، طاقانی و رجبی‌تمک، 1402.
منابع:
- سازمان نقشه برداری کشور، پایگاه ملی نام‌های جغرافیایی ایران. قابل دسترسی از: https://gndb.ncc.gov.ir
- فجوری، ستاربردی. (1402، 1 مهر). گفت‌وگوی شخصی با عبدالله طالقانی.
- فجوری، ستاربردی. (1402، 24شهریور). گفت‌وگوی شخصی با اسماعیل رجبی‌تمک.
- فجوری، ستاربردی. (1402، 24شهریور). گفت‌وگوی شخصی با خوجه‌قلی طالقانی.
- فجوری، ستاربردی. (1402، 24شهریور). گفت‌وگوی شخصی با محمدقلی رجبی‌تمک (معروف به موخی).
- فرهنگ جغرافیایی ایران. (1380). ک‍ارک‍ن‍ان وزارت ج‍ن‍گ ان‍گ‍ل‍س‍ت‍ان م‍س‍ت‍ق‍ر در ه‍ن‍دوس‍ت‍ان؛ م‍ت‍رج‍م ک‍اظم خ‍ادم‍ی‍ان. م‍ش‍ه‍د: آس‍ت‍ان ق‍دس رض‍وی بنیاد پ‍ژوه‍ش‍ه‍ای اسلامی.
- قورخانچی، محمدعلی، (1360) نخبه سیفیه. (بکوشش منصوره اتحادیه). تهران: نشرتاریخ ایران.
- مرکز آمار ایران. درگاه ملی آمار. نتیجه سرشماری نفوس و مسکن. قابل دسترسی از:https://www.amar.org.ir
- ستاد ارتش ایران. (1329). فرهنگ جغرافیایی ایران. تهران: انتشارات دایره جغرافیایی ستاد ارتش.