زاو پایین

 زاوپایین        /          Zāv-e Pāyin

روستایی واقع در دهستان عرب‌داغ، بخش پیشکمر، شهرستان کلاله، استان گلستان. 

این روستا در 44 کیلومتری ‌شرق شهرستان کلاله در طول جغرافیایی  42ً  44َ °55 و عرض جغرافیایی  27ً  30َ °37 قرار دارد و ارتفاع آن از سطح دریا ۴۸۴ متر است.[1]

موقعیت‌های نسبی اطراف روستا به شرح زیر است: از شرق به ارتفاعات چشت‌خوجه‌لر، رودخانه و چشمه زاو، قالپاق‌دره، آق‌محمد، گینگ‌آده و اینچه‌آده؛ از غرب به آوچرینگ‌دره‌سی، اوشار‌دره‌سی، بک‌آغئن و قراول؛ از شمال به روستای گرگاندوز و آوچرینگ‌دره‌سی؛ و از جنوب به کوه و ارتفاعات بیلی‌داغ که روستا در کوهپایه آن قرار دارد.

این روستا در گذشته «داری» نامیده می‌شد و از طوایف گوکلان بود، اما امروزه «زاو» خوانده می‌شود. درباره وجه تسمیه آن آمده است که در فرهنگ و باور ترکمن‌ها، اگر میان دو کوه رودخانه‌ای جاری باشد، آن محل را «زاو» می‌نامند. در این ناحیه نیز میان ارتفاعات بیلی در جنوب و چشت در شمال، رودخانه‌ای جریان دارد که همین نام را برای محل به‌وجود آورده است. در میان اهالی این جمله مشهور است: «زاوینگ سووی، آوینگ اتی».[2]

قبرستان کُپ‌مزار که در غرب این روستا واقع است، یکی از قدیمی‌ترین قبرستان‌های منطقه به شمار می‌رود و بیش از سیصد سال قدمت دارد. زمانی این محل تنها مکان خاک‌سپاری اموات بود و بسیاری از روستاها از دور و نزدیک، اموات خود را در این مکان دفن می‌کردند. هنوز هم بسیاری از نمادهای قدیمی چوبی در این قبرستان موجود است.[3] قابل ذکر است که رد دیوار تاریخی قزل‌آلانگ یا دیوار تاریخی گرگان در این روستا ناپدید می‌شود.

زبان اهالی این روستا ترکمنی است. تمامی ساکنان مسلمان، اهل سنت و از مذهب حنفی هستند. مردم این روستا عمدتاً ترکمن و از طایفه گوکلان می‌باشند. قورقانچی در تقسیم‌بندی طایفه گوکلان، آنان را به دو گروه حلقه‌داغلی و دودورغه تقسیم کرده است. در گروه حلقه‌داغلی، زیرگروه غائی چند تیره دیگر معرفی شده است که عبارتند از: تمک‌غائی، قارناس‌غائی، داری و بوقاجه [بُقجه] غائی.[4] برخی از ساکنان این روستا از طایفه داری هستند که خود به تیره‌های مال‌غیران، کوسه، کمک‌گلدی، عرب و بقجه تقسیم می‌شوند. اهالی با نام خانوادگی‌های سعیدی، مسافرتمک، آرتق‌زاده، سبحانی، خانی، قلی‌زاده، الیمی، باسی، ارازی، رحیمی، مرادی و درخشان سکونت دارند. [5]

کشاورزی شغل اصلی اهالی این روستا است و حدود ۱۵۰ هکتار زمین را در بر می‌گیرد. محصولات کشاورزی شامل گندم، جو، آفتابگردان، شالی، هندوانه و کنجد هستند. دامداری از مشاغل اصلی گذشتگان این روستا بوده و امروزه نیز مورد توجه است. با این حال، به دلایل مختلف از جمله محدودیت در ورود دام به مراتع و جنگل و گرانی علوفه، این فعالیت با دشواری‌هایی همراه است. تعداد دام‌های روستا شامل حدود ۲۰۰ راس گوسفند و بز و ۹۵ راس گاو می‌شود. باغداری در این روستا چندان مورد توجه نبوده است. هر یک از اهالی بسته به میزان زمین مسکونی خود، که برای مصرف شخصی آنان است، باغاتی شامل انار، گردو، گلابی، سیب و انجیر ایجاد کرده‌اند.[6]

معماری خانه‌ها نسبت به گذشته تغییر اساسی یافته است. بسیاری از خانه‌های گِلی قدیمی تخریب شده یا به انباری تبدیل شده‌اند و به جای آن ساختمان‌های جدید با امکانات و تجهیزات مدرن ساخته شده است. امروزه ساخت خانه‌های آجری با پوشش سقف حلب، ایرانیت و قیرگونی رواج یافته و اغلب با برنامه‌های بهسازی و مقاوم‌سازی بنیاد مسکن شهرستان و استفاده از مصالح نوین مانند میلگرد انجام می‌شود.

یکی از مناطق گردشگری شهرستان و استان گلستان، چشمه و جنگل زاو است که در ایام تابستان و روزهای پایانی هفته، گردشگران زیادی را از نقاط مختلف استان جذب می‌کند. همچنین چشمه زاو آب آشامیدنی چندین روستا در شهرستان کلاله را تامین می‌کند.

  آداب و رسوم اهالی این روستا، مانند مراسم عروسی، عیدین قربان و فطر، یارمضان و آق‌آش، مانند سایر ترکمن‌ها اجرا می‌شود، اما نسبت به گذشته کم‌رنگ شده است. در زمینه صنایع دستی، برخی مردان مانند سبحانی و سبحانی وسایل چوبی از جمله چم‌چه، یاییق و کورک می‌ساختند. صنایع دستی بانوان شامل بالاق‌دوزی، چارشو، غولانگ و نمدمالی است که تارابافی در میان آن‌ها از رونق بیشتری برخوردار است. غذاهای محلی این روستا شامل چکدرمه، اون‌آشی، قطاب، بورگ، آقجاآش، پت‌لی‌خورش، قره‌چوربا، شولا و سویت‌لی‌آش می‌باشد. از جمله بازی‌های بومی و محلی که در سال‌های گذشته رواج داشته و امروزه بسیار کمرنگ یا فراموش شده‌اند، می‌توان به قرلانگ، چلکن، چیش، گولنگ‌اودجه، قوز (گردو بازی)، آششیق، یوزگ و سالانجاق اشاره کرد.[7]

در کتاب فرهنگ جغرافیایی، ذیل مدخل «داری‌پایین» که نام پیشین روستای زاو است، آمده است: دهی از دهستان گوکلان، بخش مرکزی شهرستان گنبدقابوس، واقع در ۲۶ کیلومتری شمال خاوری کلاله. موقعیت این روستا کوهستانی و سردسیر است و دارای ۱۵۰ نفر سکنه می‌باشد که همگی ترکمن و سنی مذهب هستند. آب آشامیدنی از چشمه‌سار تامین می‌شود و محصولات کشاورزی شامل غلات، حبوبات، لبنیات و عسل است. شغل اهالی زراعت و گله‌داری است و صنایع دستی زنان محدود به بافت پارچه‌های ابریشمی می‌باشد. جاده روستا مالرو است.[8]

آمار جمعیت این روستا در گزارش‌های سرشماری نفوس و مسکن به این شرح ثبت شده است:[9]

این روستا دارای یک مسجد به نام حضرت علی علیه‌السلام است. بنای نخستین مسجد با استفاده از مصالح ساختمانی محلی ساخته شده است. بنای نخستین مسجد با استفاده از گل در حدود سال ۱۳۲۰ش. ساخته شد. ساختمان مسجد پس از چهار بار بازسازی، در سال ۱۳۸۷ش. به صورت امروزی و با آجر ساخته شد. در کنار مسجد مکتب‌خانه‌ای دایر است و طلبه‌هایی نیز در آن به فراگیری علوم دینی مشغول هستند.[15]