دومانلی

 دومانلی       /        Domānli

روستایی واقع در دهستان عرب‌داغ، بخش پیشکمر، شهرستان کلاله، استان گلستان.

این روستا در ۴۸ کیلومتری شرق شهرستان کلاله، در طول جغرافیایی 27ً  41َ °55  و عرض جغرافیایی  22ً   28َ °37، و در ارتفاع ۵۳۰ متری از سطح دریا واقع شده است.[1]

موقعیت‌های نسبی اطراف روستا به این صورت است: در شرق، روستاهای کورلر، دومان‌لی‌نگ طوقه‌یی و عیدگاه؛ در غرب، جنگل و خاللی‌کو؛ در شمال، اورجنلی و غوت‌آغین؛ و در جنوب، سوارپایین و کفری.

در سرشماری سال ۱۳۳۵ش. نام روستا «ارجنلی صفرمحمد» ثبت شده است. وجه تسمیه روستا بر اساس مه‌آلود بودن آن در اغلب اوقات، به ویژه در زمستان، است؛ ترکمن‌ها مه را «دومان» می‌نامند و از این‌رو این محل «دومانلی» خوانده شده است.[2] 

اهالی این روستا از ترکمن‌های طایفه گوکلان، تیره قرناس، هستند که پیش‌تر به صورت ییلاق و قشلاق در مناطق مختلف سکونت داشته‌اند و به گفته یکی از اهالی، در اوایل دوران پهلوی در این محل ساکن شده‌اند.[3]

زبان اهالی این روستا ترکمنی است و همگی مسلمان، اهل سنت و مذهب حنفی هستند. مردم روستا از ترکمن‌های طایفه گوکلان، تیره‌ی قرناس محسوب می‌شوند. قورقانچی در تقسیم‌بندی طایفه گوکلان‌ها، آن‌ها را به دو گروه حلقه‌داغلی و دودورغه تقسیم کرده و در گروه حلقه‌داغلی، زیرگروه غائی چند تیره دیگر را معرفی می‌کند که عبارتند از: تمک‌غائی، قارناس‌غائی، داری و بوقاجه (بُقجه) غائی.[4] تیره‌ی قرناس به زیرشاخه‌های مختلفی تقسیم می‌شود که از جمله آن‌ها کور، کولی، زوریات، اتوز اویلی و آفشاق است. در حال حاضر، در این روستا تیره‌های آفشاق، اتوزاویلی، کولی، کل و آقجا با نام‌های خانوادگی خجسته‌راد، بندی، باقی‌زاده، احسانی، باقری‌زاده، عوض‌پور، محمدیان، محمدنیا، نوری، نفسی، پیروزه، تاقانی، ماقوبی، شیری و فاضلی‌پور سکونت دارند. [5]

کشاورزی شغل اصلی اهالی روستا است و حدود یکصد هکتار زمین زیر کشت دارد که محصولات آن شامل گندم، جو، آفتابگردان، شالی، هندوانه، کنجد و غیره است.

دامداری یکی دیگر از مشاغل اهالی روستا بوده است، اما در سال‌های اخیر به دلیل محدودیت در ورود دام به مراتع و جنگل‌ها و افزایش قیمت علوفه، تقریباً از بین رفته است. شمار دام‌های روستا شامل حدود ۲۰۰ راس گوسفند و بز و ۱۰۰ راس گاو می‌باشد.

در سال‌های اخیر، باغداری مورد توجه اهالی قرار گرفته و حدود چهار هکتار باغ شامل گردو، انار، گلابی و غیره ایجاد شده است. علاوه بر آن، هر خانواده در حیاط منزل خود باغچه‌هایی با انواع آلو، انجیر، انار، گردو، انگور و غیره دارد که محصولات آن برای مصرف شخصی استفاده می‌شود. نوغان‌داری و پرورش کرم ابریشم نیز از دیگر مشاغل اهالی است که هر ساله برخی خانواده‌ها به انجام آن می‌پردازند.[6]

موقعیت طبیعی روستا به گونه‌ای است که اطراف آن برای گردش و تفریح مناسب بوده و هر نقطه‌ای از منطقه می‌تواند محل مناسبی برای این فعالیت‌ها به شمار آید.[7] رودخانه‌ای که سرچشمه آن از ارتفاعات خوجه‌صالح است، از میان روستا عبور می‌کند. این رودخانه در گذشته پُرآب بوده، اما در سال‌های اخیر و به دلیل خشک‌سالی، جریان آن به شدت کاهش یافته و گاهی کاملاً خشک شده است.

معماری خانه‌ها در سال‌های اخیر دچار تغییرات اساسی شده است. هنوز افرادی هستند که تجربه زندگی در خانه‌های نژده‌ای (گِلی سنتی) را داشته‌اند، اما بسیاری از این خانه‌های قدیمی تخریب شده و به جای آن ساختمان‌های جدید با امکانات مدرن ساخته شده است. ساخت خانه‌های آجری با سقف‌های حلبی، ایرانیت یا قیرگونی رواج یافته و اغلب با برنامه‌های بهسازی و مقاوم‌سازی بنیاد مسکن شهرستان و استفاده از مصالح نوین مانند میلگرد و سایر تجهیزات ساختمانی اجرا می‌شود.

آداب و رسوم اهالی روستا، از جمله مراسم عروسی، عیدین قربان و فطر، یارمضان، آق‌آش و غیره، مانند سایر ترکمن‌ها برگزار می‌شود، اما امروزه این رسوم تا حدی کم‌رنگ شده است.

صنایع دستی در میان مردان شامل ساخت وسایل قدیمی شخم‌زنی با گاو (آزال - بویندیریق) و همچنین تولید کورک، تیغه، چم‌چه، آق‌لو، دُوره (Doreh) و غیره بوده است. در میان زنان و دختران، صنایع دستی شامل غولانگ‌بافی، بالاق‌دوزی، پرده‌دوزی، چارشو، نمدمالی و غیره است که تارابافی از رونق بیشتری برخوردار بوده است. از جمله غذاهای محلی روستا می‌توان به تامدیرچورگ، چکدرمه، اون‌آشی، قایش، چوربا، شولا، سویت‌لی‌آش و دومَچ اشاره کرد. از جمله بازی‌های بومی و محلی که در گذشته رواج داشته و امروزه بسیار کم‌رنگ یا فراموش شده‌اند، می‌توان به آششیق، چلکن، قاچماقاقار، گوزلم‌پِرق، قئنقرجق، سالانچاق، گولنگ‌اودجه، قرلانگ، یوزگ و غیره اشاره کرد. بازی «یوزگ» مخصوص مراسم عروسی بوده و گاهی دو تیم در آن به رقابت می‌پرداختند؛ بازی تا سحر ادامه می‌یافت و گاهی بدون برنده به پایان می‌رسید.[8]

جمعیت این روستا بر اساس گزارش سرشماری نفوس و مسکن ایران به شرح زیر است:[9]

به گفته اهالی، بنای نخستین مسجد روستا هم‌زمان با استقرار اهالی در این محل ساخته شده است. این مسجد که با مصالح اولیه و از نژده ساخته شده بود، حدود سال ۱۳۳۶ش. تخریب شد و به جای آن ساختمان گِلی جدیدی بنا گردید. ساختمان مسجد تاکنون چهار بار بازسازی شده و آخرین بازسازی آن در سال ۱۳۸۵ ش. با زیربنای ۱۲۰ مترمربع انجام شده است[12].

در کتاب فرهنگ جغرافیایی ایران، جلد سوم استان دوم، منتشرشده در سال ۱۳۲۹ش.، نامی از این روستا ذکر نشده است.

حضور معلم نهضت سوادآموزی در روستا به سال ۱۳۶۵ ش. بازمی‌گردد. پیش از تأسیس مدرسه، دانش‌آموزان برای ادامه تحصیل به روستای اورجنلی مراجعه می‌کردند و امروزه نیز پس از پایان دوره ابتدایی، به همان روستا می‌روند. سایر امکانات دولتی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی فراهم شده‌اند عبارتند از: برق (۱۳۶۴ ش.)، گاز (۱۳۹۶ ش.)، تلفن سیم‌کارتی (۱۳۸۴ ش.)، جاده آسفالته و آب لوله‌کشی که از چشمه‌ی خوجه‌صالح تأمین می‌شود.[13]

منابع:

• سازمان نقشه‌‌برداری کشور، پایگاه ملی نام‏های جغرافیایی ایران. قابل دسترسی از: https://gndb.ncc.gov.ir
• فجوری، ستاربردی. (1402، 29 مرداد). گفت‌وگوی شخصی با آنه‌مراد احسانی.
• فجوری، ستاربردی. (1402، 29 مرداد). گفت‌وگوی شخصی با حسنعلی بندی (عضو شورا).
• فجوری، ستاربردی. (1402، 29 مرداد). گفت‌وگوی شخصی با شیخ‌دردی خجسته‌راد.
• فجوری، ستاربردی. (1402، 29 مرداد). گفت‌وگوی شخصی با عبدالجبار بندی (دهیار روستا).
• فجوری، ستاربردی. (1402، 29 مرداد). گفت‌وگوی شخصی با قربان‌محمد باقی‌زاده.
• فجوری، ستاربردی. (1402، 29 مرداد). گفت‌وگوی شخصی با ناصر خجسته‌راد.
• قورخانچی، محمدعلی. (1360) نخبه سیفیه. تهران: نشرتاریخ ایران.
• مرکز آمار ایران. درگاه ملی آمار. نتیجه سرشماری نفوس و مسکن. قابل دسترسی از:https://www.amar.org.ir