آتابای

آلبوم‌خانه استرآباد

آتابای

کتابچه‌­ی نفوس استرآباد(1296ق/ 1258ش) تیره‌­ی آتابای را تیره‌­ای از یموت دانسته است: «طایفه‌­ی یموت و ترکمن‌های آتابای که مشهور به چونی می‌باشند، دو تیره‌اند: آتابای و آق‌آتابای. تیره آتابای؛ یورت آن­ها از اول تپه‌­ی آقشین[1] که زیر حد هاشم‌آباد است الی زیر سامان محمدآباد، عرضش قریب به دو فرسنگ (12کیلومتر) و طولش از زیر سیاه‌­بالا الی آب اترک. آن­چه از جرجان به بالا سکنی دارند چمر[اند][2] و از جرجان به پایین سکنی دارند چاروا[3]. قریب دو هزار خانه­‌وار می‌شود... تخمیناً نفوس آن­ها 8300 نفر است. تیره‌­ی آتابای 15 فرقه‌­اند از قرار تفصیل [ذیل]: 1ـ صحنه[4] 2ـ سقوی[5] 3ـ یان­پی[6] 4ـ ساریچونی 5 ـ محمدآلق[7] 6ـ تمک[8] 7ـ خان­لی 8 ـ قاضی‌­لی 9ـ قانقرمه[9] 10ـ طعنه 11ـ دوگونچی 12ـ کس­‌ارخه[10] 13ـ کسه[11] 14ـ عاشورگوک 15ـ قره­‌داشلی» (ذبیحی.1350/44 و ذبیحی و افشار. 1363/253،254)، ژنرال سرپرسی سایکس که در 1893م (1271ش) میان ترکمان‌­های یموت بوده، در مورد ایل آتابای می‌­نویسد: «از ایل آتابای دوهزار خانوار در ایران و هزار خانوار در خاک روسیه زندگانی می­‌کنند و چون در میان ایل جعفربای و تیره‌­های کوچک به سر می‌­برند، عده‌­ای از دسته­‌جات عشایر جزء را مطیع و منقاد خود ساخته­‌اند یک تیره از همین طایفه «آق­‌آتابای» می­‌باشد که رییس و سرکرده‌­ی آن­ها فعلاً موسی­‌خان است».‌ سپس سایکس عشایر فرعی‌­ای را که  مطیع آتابای هستند، با ذکر تعداد خانوار آن­ها، نام می‌­برد: «بولگای 300خانوار، قان­یوخماز[12] 400 خانوار، داز 1000خانوار، دوجی 1000خانوار، بدراک[13] 200خانوار، امیر[14] 100خانوار، کوچک 300خانوار، تاتار 100خانوار، سلاک[15] 100خانوار، کجوخ[16] 1000خانوار». (سایکس. 1363/22-21)، در کتاب «تفصیل احوال تراکمه» ترجمه‌­ی 1299ق (1261ش)، آمده: «آتابای دسته‌­ای از تراکمه قراچوقای یموت هستند که به آق‌­آتابای، آق‌­داز، آق­‌ایمر، آق‌­بدراق، آق‌­ایگدر، آق­‌کوچک و آق­‌قان­‌یوخمز تقسیم می‌شوند». (ذبیحی.1350/165 و ذبیحی و افشار. 1363/151) رابینو (ح1250ش) آتابای را یکی از شعبه­‌های پانزده‌­گانه‌­ی یموت می‌داند، (رابینو. 1383/155) اما قورخانچی در 1321ق (1282ش) تیره‌­های یموت را بر دوازده قسم دانسته و آتابای را یک تیره از تیره‌­های دوازده‌­گانه‌­ی‌ یموت می‌داند.(اتحادیه و سعدوندیان.1360/34)، میرزا سراج‌­الدّین نیز حدود 1321ق (1282ش) می‌نویسد: «طایفه‌­ی دیگر آته‌­بای می‌باشند که عمده‌­ی آن­ها غیر از چاروا، هزار خانوار چمور می‌باشند که در آق­‌قلعه، نزدیک شهر استرآباد سکنی دارند. تمام فلاح می‌باشند.» (میرزا سراج‌­الدین.1369/275)